REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Czym jest praca w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze?

Adam Mura
Ślązak, Zapiór i Partnerzy – Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. p.
Ekspert we wszystkich dziedzinach prawa związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej
Emerytura/ Fot. Fotolia
Emerytura/ Fot. Fotolia
Fotolia

REKLAMA

REKLAMA

Ustawa o emeryturach i rentach – sama w sobie – nie zawiera definicji pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze i budować można ją jedynie w oparciu o inne przepisy. W swoich staraniach o uzyskanie uprawnień emerytalnych nie warto rezygnować zaraz po wydaniu decyzji odmownej przez ZUS.

Praca w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze

Co należy wiedzieć, aby nie pozbawić się szansy na „wcześniejszą”  emeryturę?

REKLAMA

REKLAMA

Zagadnienie powszechnego wieku emerytalnego jest obecnie przedmiotem wielu dyskusji i kontrowersji. Niezależnie jednak od tego, na jakim poziome zostanie on ustalony, przepisy emerytalne przewidują wyjątki dające możliwość skorzystania z dobrodziejstwa przejścia na emeryturę w wieku niższym niż powszechny (pojęcie „wcześniejsza emerytura” w niniejszym artykule stosowane będzie zamiennie z pojęciem „emerytury w obniżonym wieku emerytalnym” aczkolwiek zasadniczo pojęcia te nie są ze sobą tożsame). Jeden z takich wyjątków dotyczy osób wykonujących tzw. pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Praktyka pokazuje jednak, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych bardzo wnikliwie analizuje tego typu wnioski emerytalne i często odmawia przyznania świadczenia.

Warto wiedzieć, że decyzja odmowna nie zawsze oznacza jednak koniec naszych starań o emeryturę. Wiele osób zdaje się nie doceniać szansy, jaką daje możliwość skorzystania z sądowej kontroli decyzji wydawanych przez Zakład. Wynika to przede wszystkim z obawy zainicjowania postępowania sądowego. Tymczasem zmiana decyzji ZUS przez sąd nie ma charakteru wyjątkowego, a odpowiednie przygotowanie się do rozprawy sądowej znacznie zwiększa szansę na przyznanie świadczenia.

Redakcja poleca: Umowy terminowe – jak zawierać i wypowiadać (książka)

Czym jest praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze?

Ustawa o emeryturach i rentach – sama w sobie – nie zawiera definicji pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze i budować można ją jedynie w oparciu o inne przepisy. Przyjmuje się, że prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze to prace, w których obniżenie wieku emerytalnego uzasadnione jest zwiększonym narażeniem na zrealizowanie się ryzyka emerytalnego (związanego z występowaniem w środowisku pracy negatywnych czynników przyspieszających naturalny proces utraty sił). Katalog prac dających możliwość skorzystania z dobrodziejstwa niższego wieku emerytalnego znajduje się w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Do katalogu prac w szczególnych warunkach (wykaz A rozporządzenia) zalicza się prace, w których szkodliwe warunki determinowane są siłami natury (np. praca pod ziemią) lub procesami technologicznymi (np. prace w wymuszonej pozycji ciała). Do katalogu prac w szczególnym charakterze zalicza się z kolei prace, które dla należytego wykonania wymagają podwyższonej sprawności psychofizycznej, której spadek może zagrażać życiu lub zdrowiu innych. Do tych prac zalicza się np. pracę pilotów, nawigatorów czy też członków szpitalnych zespołów operacyjnych.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Czy należy się bać postępowania sądowego?

Zasadniczo, po spełnieniu warunków do uzyskania emerytury (o tym, jakie warunki należy spełnić, mówią m.in. art. 32 i n. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a których opis przekracza ramy niniejszego opracowania), konieczne staje się złożenie odpowiedniego wniosku do właściwej terenowej jednostki organizacyjnej ZUS . Zakład oczywiście musi zweryfikować posiadane przez siebie dokumenty z dokumentami składanymi do wniosku. Ten etap postępowania najczęściej toczy się bez udziału wnioskodawcy i kończy się wydaniem decyzji przyznającej lub odmawiającej przyznania prawa do emerytury. Od każdej decyzji wydanej przez ZUS przysługuje odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych, gdzie można dokonać weryfikacji decyzji Zakładu. Wtedy też otwiera się szerszy katalog możliwości dowodowych. Po wniesieniu odwołania sprawę bada się, stosując przepisy procedury cywilnej, gdzie ubezpieczony – wyposażony we wszystkie uprawnienia wynikające z kodeksu postępowania cywilnego – ma większą inicjatywę dowodową, co potencjalnie zwiększa szanse na uzyskanie świadczenia.

Co bada ZUS?

  • Świadectwo pracy

Podstawowym dokumentem, który jest badany podczas przyznawania praw emerytalnych, są świadectwa pracy. W praktyce jest to też najczęściej kwestionowany dokument przez urzędników ZUS. Zgodnie z przepisami, pracodawcy powinni zamieszczać wzmiankę o tym, czy dana praca jest pracą w szczególnych warunkach czy też w szczególnym charakterze. Zasadniczo zamieszczenie takiej wzmianki przesądza o możliwości skorzystania z prawa do szybszego przejścia na emeryturę.

Problemy, które pojawiają się w związku ze świadectwami pracy, najczęściej dotyczą sytuacji, gdy nazwa stanowiska pracy nie pokrywa się z nazwą stanowiska użytą w rozporządzeniu. W takich przypadkach ZUS zazwyczaj odmawia przyznania emerytury. Tymczasem w orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że to nie nazwa stanowiska ma decydujące znaczenie, ale faktyczny zakres wykonywanych czynności. Za ugruntowany i reprezentatywny należy uznać pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1.06.2010 r. (sygn. akt. II UK 21/10) gdzie przyjęto, iż „Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie za jeden z rodzajów pracy wymieniony w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.”

Tak więc jeśli – mimo wadliwego nazewnictwa stosowanego przez pracodawcę – naszą pracę można przyporządkować pod którąkolwiek pozycję z rozporządzenia, to nie powinno to mieć wpływu na otrzymanie uprawnień emerytalnych. W zacytowanym wyroku Sąd Najwyższy poruszył także bardzo istotną kwestię, tj. fakt, że praca musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze. Od tej reguły praktycznie nie ma wyjątków (o nich mowa dalej). Jeśli praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowiła jedynie część zadań wykonywanych w ciągu dnia, to niestety nie będzie możliwe skorzystanie z uprawnień do obniżonego wieku emerytalnego.

  • Inne dokumenty

Świadectwo pracy nie jest jedynym dokumentem, jaki pełni istotną rolę w trakcie badania uprawnień do nabycia emerytury. W praktyce nie mniej ważnymi dokumentami, zarówno w trakcie postępowania przed ZUS, jak i w trakcie ewentualnego postępowania sądowego, są wszelkie dokumenty precyzujące bądź też wyjaśniające rzeczywisty zakres obowiązków ubezpieczonego. Nabierają one szczególnego znaczenia zwłaszcza wtedy, gdy pojawiają się wątpliwości dotyczące świadectwa pracy. Obejmuje to nie tylko wspomniane wcześniej problemy dotyczące nazwy stanowiska, ale również sytuacje, gdzie pracodawca, wbrew obowiązkowi, nie umieścił odpowiedniej wzmianki w świadectwie, bądź też nie jesteśmy już w stanie takiego świadectwa uzyskać (np. ze względu na likwidację zakładu pracy). W jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, iż „Brak świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych ze spornego okresu nie przesądza jeszcze o niemożliwości uznania takiej pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych” . Nie sposób odmówić racji przytoczonemu stanowisku. Nie do zaakceptowania byłaby sytuacja, gdzie ubezpieczeni nie mogliby skorzystać z należnych im uprawnień tylko ze względu na błędy pracodawcy lub fakt, że zakład pracy przestał już funkcjonować.

W tym miejscu zwrócić należy jednak uwagę na inną, niezwykle ważną kwestię. Jeśli z zakresu obowiązków ubezpieczonego oprócz zadań stanowiących pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wynikać będzie, że ubezpieczony wykonywał także inne prace, może to stanowić dodatkowy argument dla odmowy przyznania prawa do emerytury. Wiąże się to ze wspomnianą wcześniej koniecznością wykonywania pracy stale i w pełnym wymiarze. Jeśli więc w ramach obowiązków ubezpieczonego było wykonywanie innych czynności (nie odpowiadających zakresem odpowiednim pozycjom rozporządzenia) to pośrednio dowiedziemy, że nasza praca nie była pracą wykonywaną ciągle, co jest przesłanką do odmowy przyznania świadczenia.

Zobacz również: Ozusowanie zleceń skutkuje wyższymi emeryturami

Na szczęście od wskazanej reguły są wyjątki. Pierwszy z nich – w zasadzie oczywisty – polega na tym, że inne obowiązki również mieszczą w ramach katalogu prac sprecyzowanego w rozporządzeniu (po prostu można je zaklasyfikować pod inną pozycję). Drugi wyjątek polega na tym, że uznaje się za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze również i te prace, w ramach których wykonuje się zadania (nazwijmy je pobocznymi), które są tak silnie związane z pracą zasadniczą, że razem stanowią one integralną całość. Ostatni wyjątek dotyczy sytuacji, gdy wykonywanie czynności nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia miało charakter incydentalny, krótkotrwały czy też uboczny (np. sporządzanie przez brygadzistów po zakończeniu określonego etapu prac odpowiednich raportów).

  • Świadkowie

Kolejnym źródłem dowodowym, które może być wykorzystywane podczas postępowania sądowego, są świadkowie. Świadkowie z reguły nie są powoływani na etapie badania sprawy przez organ rentowy. Natomiast w trakcie postępowania sądowego dowód z zeznań świadków jest najczęściej wykorzystywanym środkiem dowodowym i brak jest jakichkolwiek przeszkód, by dowód ten nie mógł być stosowanym także w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych.

Procedura cywilna nie przewiduje hierarchii dowodów, chociaż w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych zasadniczo dokumentom nadaje się pewien prymat nad innymi dowodami. Wynika to z faktu, iż dokumenty, a w szczególności dokumenty pracownicze, nie ulegają zmianom w czasie, w tym sensie, iż wykluczona jest zmiana ich treści związana z upływem czasu czy osobistym nastawieniem do sprawy, czego nie można powiedzieć o zeznaniach świadków. W praktyce prowadzi to więc do sytuacji, gdzie ubezpieczeni poprzez zeznania świadków zmuszeni są do obalenia wiarygodności tez zawartych w dokumencie. Nie jest to wykluczone i dlatego też ubezpieczeni często korzystają z takiej możliwości. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 marca 2015 r. III AUa 961/14 przyjęto, iż „W świetle przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych podstawowym dokumentem poświadczającym staż pracy w warunkach szczególnych jest świadectwo wykonywania pracy w takich warunkach wystawione przez uprawnionego pracodawcę lub jego następcę prawnego. Niemniej jednak w postępowaniu sądowym ubezpieczony może za pomocą wszelkich środków dowodowych, w tym także zeznań świadków, wykazywać, że w spornym okresie świadczył pracę w warunkach szczególnych. Świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c., a zatem stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie. Możliwe są takie sytuacje, w których świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych budzi uzasadnione wątpliwości w zakresie jego rzetelności i stwierdzania rzeczywistego stanu rzeczy, a skoro świadectwo to jest jedynie oświadczeniem wiedzy, okoliczności w nim zawarte mogą być podważane.”

Osobami powoływanymi na świadków najczęściej są oczywiście osoby współpracujące z ubezpieczonym w spornym okresie czy też przełożeni. Na uwadze jednak należy mieć, iż świadkowie muszą być osobami, które w sposób rzetelny i ponad wszelką wątpliwość pozwolą na eliminację wątpliwości z postępowania dowodowego. Sąd wcale bowiem nie musi dać wiary zeznaniom świadków, szczególnie gdy ci zeznają w sposób oczywiście sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Za mogące budzić wątpliwości należy uznać np. zeznania świadka, który pracował na innym stanowisku, ale jednocześnie precyzyjnie jest w stanie przedstawić zakres obowiązków ubezpieczonego, jaki obowiązywał na stanowisku zajmowanym przez niego 20 lat temu.

  • Pozostałe dowody

Ze względu na charakter postępowania w sprawie o przyznanie emerytury pozostałe źródła dowodowe mają marginalne znaczenie. O ile np. opinie biegłych są niezbędne dla wydania orzeczenia np. w sprawie o rentę, to w sprawie o emeryturę przydatność takiego dowodu jest znikoma. W jednym z orzeczeń stwierdzono wręcz, iż powołanie biegłego może mieć miejsce tylko wyjątkowo, dla wyjaśnienia kwestii technicznych związanych z wykonywaną pracą, natomiast ocena, czy dana praca jest pracą w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, należy zawsze do sądu.

Inicjatywa dowodowa, czyli co?

Natomiast istotną kwestią w postępowaniu przed sądem jest inicjatywa dowodowa. Zasadniczo w postępowaniu cywilnym dominuje zasada kontradyktoryjności, która przenosi odpowiedzialność za wynik postępowania dowodowego na strony. Oznacza to, że sąd jedynie w wyjątkowych wypadkach dopuści dowód z urzędu, i jeśli ubezpieczony nie wykaże się samodzielnością, nie będzie mógł liczyć na obronę swojego stanowiska zawartego w odwołaniu od decyzji. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy przyjął, że chociaż wprowadzenie zasady kontradyktoryjności nie zwalnia sądu ubezpieczeń społecznych od obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i możliwe jest dopuszczenie dowodu niezawnioskowanego przez strony , to jednak dominujący zdaje się być pogląd przeciwny, wskazujący, iż postępowanie z zakresu ubezpieczeń społecznych rządzi się tymi samymi prawami co „typowe” postępowanie, ze wszystkimi tego konsekwencjami . Wskazuje to więc na potrzebę aktywnego uczestnictwa w postępowaniu i podjęcia prób odniesienia się do argumentów podnoszonych przez Zakład.

W swoich staraniach o uzyskanie uprawnień emerytalnych nie warto rezygnować zaraz po wydaniu decyzji odmownej przez ZUS. Warto dokładnie przeanalizować swoją sytuację, a w szczególności dowody, jakie możemy powołać w trakcie ewentualnego postępowania sądowego. Szczególnie że postępowanie sądowe w tym zakresie jest wolne od opłat.

Polecamy serwis: ZUS

Polecamy w INFORRB:

Jak ustalić podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla emeryta-zleceniobiorcy

W jaki sposób dokonać rozliczenia podatkowego zwrotu zaległych składek ZUS

Czy od nagrody jubileuszowej wypłaconej przed upływem 5 lat należy odprowadzić składki ZUS

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:

REKLAMA

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code

    © Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

    Księgowość budżetowa
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    Dodatek za wieloletnią pracę: Jak obliczać staż pracowniczy?

    Regionalna Izba Obrachunkowa w Białymstoku - w przypadku zatrudnienia w ramach dwóch równoległych stosunków pracy, staż pracowniczy niezbędny do ustalenia dodatku za wieloletnią pracę należy ustalać dla każdego stosunku pracy osobno.

    Od 25 marca wnioski dla gospodyń o 8000 zł, 9000 zł i 10 000 zł

    Od dziś można składać wnioski o dofinansowanie dla kół gospodyń wiejskich. Można otrzymać od 8000 zł do 10 000 zł. 

    Wymagania do wykonywania niektórych zawodów medycznych od 26 marca 2024 roku. Pytania i odpowiedzi

    Z dniem 26 marca 2024 roku wejdą w życie przepisy ustawy o niektórych zawodach medycznych, która ureguluje i usystematyzuje wykonywanie aż 15 zawodów medycznych, które wcześniej nie podlegały regulacji ustawowej. Jest to duża zmiana, do której przedstawiciele zawodów medycznych objętych ustawą, powinni się odpowiednio przygotować. Poniżej wymagania do wykonywania niektórych zawodów medycznych – w pytaniach i odpowiedziach.

    Wpis do Centralnego Rejestru Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego - co trzeba wiedzieć?

    Od 26 marca 2024 roku funkcjonować będzie Centralny Rejestr Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego. Wpis do tego rejestru będzie obowiązkowy dla zawodów medycznych wymienionych w ustawie o niektórych zawodach medycznych, chociaż jeszcze przez rok będą mogli wykonywać zawód bez tego wpisu, pod warunkiem spełnienia pozostałych wymagań. 

    REKLAMA

    Prawa i obowiązki osób uprawnionych do wykonywania zawodów medycznych

    Od 26 marca 2024 roku osoby wykonujące zawody medyczne, objęte ustawą o niektórych zawodach medycznych, nabędą nowe uprawnienia, ale i obowiązki. Niedopełnienie obowiązków może grozić ponoszeniem odpowiedzialności zawodowej.

    Trzynastki w budżetówce 2024 - kiedy są wypłacane?

    Trzynastki w budżetówce - w 2024 roku termin wypłaty wypada w niedzielę. Kiedy pracownicy powinni otrzymać dodatkowe wynagrodzenie roczne? Spóźnienie z wypłaceniem trzynastki uprawnia do odsetek od pracodawcy.

    Zmiany: stawki wynagrodzeń w urzędach. Podwyżki od 1 stycznia 2024 r. [Nowe tabele zaszeregowania]

    Zmiany w rozporządzeniu w sprawie zasad wynagradzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek.

    Od 1 kwietnia 2024 r. 128 799 zł jednorazowego odszkodowania i 1431 zł za procent uszczerbku na zdrowiu [wypadki przy pracy]

    Monitor Polski: obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, które będą obowiązywały od 1 kwietnia 2024 r. do 31 marca 2025 r.

    REKLAMA

    Od 1 marca świadczenie wyniesie 336,36 zł. Ważniejsze, ze Senat chce objąć nim samorządowców sprzed 1990 r.

    Skrócenie do 7 lat okresu pełnienia funkcji sołtysa uprawniającego do otrzymania świadczenia i przyznanie świadczeń dla sołtysów pełniących funkcję przed 1990

    Każda pensja w budżetówce ma być wyższa o 20% (i więcej) od pensji minimalnej dla "wszystkich". Na dziś 5090 zł. Tego chcą związkowcy

    Pensja minimalna w budżetówce ma być wyższa o 20% od pensji minimalnej dla "wszystkich". Tego chcą związkowcy ze "Związkowa Alternatywa".

    REKLAMA