Praca w dniu wolnym - wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, przy stałych dniach pracy poniedziałek-piątek - powinna być co do zasady zrekompensowana dniem wolnym, udzielonym w terminie uzgodnionym z pracownikiem. Ta forma rozliczenia obejmuje również pracowników samorządowych.
Kwestia rozliczenia pracy wykonywanej przez pracownika samorządowego w dniu wolnym jest o tyle problematyczna, że w ustawie o pracownikach samorządowych (dalej: u.p.s.) nie zawarto w tym zakresie regulacji odrębnych. Ta okoliczność nie może jednak powodować, że w tym celu pracodawca przed końcem okresu rozliczeniowego stosuje przepisy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych. Błędem jest - ciągle spotykane w praktyce - kwalifikowanie takiej pracy jako pracy nadliczbowej i rozliczanie jej według zasad wynikających z art. 42 ust. 4 u.p.s.
Rekompensata za pracę w dzień wolny
Przepisy art. 42 ust. 2 u.p.s. przewidują pewien zakres odrębnych regulacji odnośnie czasu pracy w stosunku do tych, które zawarte są w Kodeksie pracy (dalej: k.p.). Obejmują one:
- nakaz określenia w regulaminie pracy jednostki samorządowej porządku wewnętrznego i rozkładów czasu pracy w sposób zapewniający obywatelom załatwianie spraw w dogodnym dla nich czasie,
- inne zasady zlecania pracy nadliczbowej (wg. "potrzeby", a nie "szczególne potrzeby"),
- modyfikację odnośnie do grup pracowników, którym zlecanie pracy nadliczbowej wymaga ich zgody (pracownicy samorządowi sprawujący pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekujący się dziećmi w wieku do ośmiu lat);
- odmienne zasady rekompensaty pracy w godzinach nadliczbowych (czas wolny w tym samym wymiarze lub wynagrodzenie - według wyboru pracownika samorządowego).
To całość szczególnych regulacji dotyczących czasu pracy pracowników samorządowych. I nie ma tu mowy o zasadach rekompensaty pracy w dni wolne. W zakresie nie unormowanym w ustawie dedykowanej pracownikom samorządowym zastosowanie mają przede wszystkim przepisy Kodeksu pracy.
Co mówią przepisy… Praca świadczona w oparciu o szczególne potrzeby pracodawcy w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy rekompensowana jest dniem wolnym od pracy w terminie uzgodnionym z pracownikiem (art. 1513 k.p.). |
Praca w dniu wolnym
Praca dniu wolnym - wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (np. w sobotę) - powinna być zrekompensowana udzieleniem innego dnia wolnego, nie później niż do końca okresu rozliczeniowego. Uprawnienie to powstaje niezależnie od ilości godzin świadczenia pracy w dniu wolnym wynikającym z rozkładu. Nawet jeżeli praca była wykonywana np. przez 3 godziny, pracownik może domagać się pełnego dnia wolnego w zamian. Należy podkreślić, że pracodawca nie ma prawa wyboru sposobu rekompensowania pracy w dniu wolnym. Jedyną dopuszczoną formą jest udzielenie innego dnia wolnego od pracy - art. 1513 k.p. nie przewiduje możliwości wypłaty żadnego dodatkowego wynagrodzenia.
Nieudzielenie dnia wolnego w ramach rekompensaty co do zasady jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika (określonym w art. 281 pkt 5 k.p.) zagrożonym karą grzywny w wysokości 30 000 zł. Należy jednak podkreślić, że w szczególnych sytuacjach (niezawinionych przez pracodawcę) może nastąpić odstępstwo od zasady generalnej - patrz przykłady poniżej.
Pracownikowi przysługuje rekompensata za pracę w dniu wolnym, ale pracodawca nie miał możliwości udzielenia pracownikowi innego dnia wolnego w związku z tym, że ten do końca danego okresu rozliczeniowego przebywał na zwolnieniu lekarskim. W ten sposób doszłoby do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, wówczas pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia powiększonego o dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia (z art. 1512 § 2 k.p.).
Jeżeli polecenie pracy w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy spowoduje również przekroczenie dobowej normy czasu pracy, wynagrodzenie pracownika za takie godziny pracodawca powiększy dodatkiem o 50%. Innymi słowy - za pierwsze osiem godzin pracy pracownik otrzymuje 100%, a pozostałe godziny są opłacone dodatkiem w wysokości 50% (z art. 1511 § 1 pkt 2 k.p.).
Norma tygodniowa
Przesłanką stosowania rekompensaty z art. 1513 k.p. nie jest przekroczenie przeciętnej czterdziestogodzinnej normy tygodniowej. To oznacza, że pracodawca ma obowiązek udzielenia pracownikowi dnia wolnego nawet wówczas, gdy nie doszło do przekroczenia obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym (por. wyrok SA w Rzeszowie z 10 lipca 2013 r., sygn. akt III APa 7/13).
Praca w dzień wolny to nie godziny nadliczbowe
Błędna praktyka opiera się na błędnym kwalifikowaniu pracy w dniu wolnym jako pracy w godzinach nadliczbowych. Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obwiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego danego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (zgodnie z definicją zawartą w art. 151 § 1 k.p.).
Normy czasu pracy to norma dobowa (8 godzin) i średniotygodniowa (przeciętnie 40 godzin na tydzień w okresie rozliczeniowym). Nadgodziny nie powstają, dopóki pracownik nie przepracuje w dniu wolnym więcej niż 8 godzin (to dopiero stanowiłoby przekroczenie normy dobowej). Nie możemy mówić o przekroczeniu od razu w tym dniu, w którym wystąpiła taka praca normy średniotygodniowej, gdyż przekroczenia z tym związane ustalić można z końcem okresu rozliczeniowego. Tym samym dopiero wówczas kilkugodzinna praca w wolną sobotę pracownika samorządowego podlegałaby pod przepisy szczególne regulujące rekompensatę pracy nadliczbowej.
Pracownik samorządowy ma mieć w okresie rozliczeniowym zapewnioną minimalną liczbę dni wolnych i w przypadku pracy w "wolną sobotę" pracodawca powinien dążyć do udzielenia w zamian innego dnia wolnego (w terminie ustalonym z pracownikiem). Zgodnie z treścią art. 43 u.p.s. do kompensowania pracy w dniu wolnym z tytułu rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu stosuje się art. 1513 k.p., obligujący do udzielenia całego dnia wolnego bez względu na liczbę przepracowanych godzin. Dyspozycja art. 42 ust. 4 u.p.s. będzie miała zastosowanie, jeżeli pracownikowi nie udzielono dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego i praca w tym dniu stanie się pracą nadliczbową. Inne podejście byłoby nadinterpretacją przepisów szczególnych zawartych w ustawie o pracownikach samorządowych i prowadziłoby do naruszeń w zakresie ilości dni pracy oraz dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. |
Maria Zubczyk
audytor z doświadczeniem w obsłudze jednostek samorządowych
- art. 42 ust. 2 i 4, art. 43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 530)
- art. 1511 §1 pkt 2, art. 1512 § 2, art. 1513 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost. zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 240)
Gazeta samorządu i administracji