31 marca 2022 r. poseł Krzysztof Piątkowski skierował do premiera RP interpelację w sprawie rekompensaty JST ubytku z tytułu obniżki stawki PIT. Poseł podniósł w piśmie, że Unia Metropolii Polskich - szacująca wysokość ubytku z tego tytułu w budżetach swoich członków na ponad 3 miliardy zł - domaga się zwiększenia udziału samorządów we wpływach z podatku PIT z dotychczasowych 48,89 do 57%. I zadał trzy pytania:
- Na jaką kwotę rząd szacuje łącznie ubytek wpływów z PIT dla samorządów w związku ze zmianami w systemie podatkowym wprowadzonymi w ramach Polskiego Ładu oraz ww. tarczy antyputinowskiej i jak zamierza tę stratę im zrekompensować?
- Czy rząd rozważa zwiększenie udziału samorządów we wpływach z PIT zgodnie z postulatem UMP? Jeśli tak - o ile?
- Czy rząd rozważa dopuszczenie samorządów do wpływów z podatku VAT? Jeśli nie, dlaczego?
W odpowiedzi z 19 kwietnia 2022 r. Ministerstwo Finansów przedstawiło następujące informacje (znak sprawy: ST8.054.3.2022).
W 2022 roku mechanizm równych, stałych rat PIT
W przypadku roku 2022 brak jest skutków finansowych planowanych obecnie zmian podatkowych dla samorządów, z uwagi na wprowadzony mechanizm równych, stałych rat PIT.
Od 2023 roku nowa część subwencji ogólnej
Od roku 2023 dochody JST zostaną uzupełnione o nową część subwencji ogólnej dla gmin, powiatów i województw - część rozwojową. Zasady ustalania globalnej kwoty tej części subwencji, jak również sposób jej podziału pomiędzy poszczególne jednostki będzie następował na podstawie obiektywnego algorytmu. Będzie on uwzględniał kluczowe parametry, jakimi są:
- liczba mieszkańców oraz
- poziom wydatków majątkowych JST.
WAŻNE
Subwencja rozwojowa zostanie rozdzielona między wszystkie JST. O przeznaczeniu środków będzie decydowała JST. Subwencja rozwojowa będzie mogła być przeznaczona zarówno na inwestycje, jak i na wydatki bieżące.
Od 2023 roku zmniejszenie dochodów JST z tytułu udziału w podatku PIT ma być kompensowane dodatkowym wzrostem subwencji rozwojowej - ponad kwotę obligatoryjną tej subwencji, która na rok 2023 wynosi 3 mld zł. Kompensacja ta wynika z wprowadzonej tzw. reguły stabilizującej/zabezpieczającej dochody samorządów.
Reguła stabilizacyjna
Dodatkowo system finansów samorządowych został uzupełniony o regułę zapewniającą długookresową stabilizację w zakresie wpływów podatkowych. Jeśli dochody z PIT i CIT w danym roku spadną poniżej ustalonego, referencyjnego poziomu, samorządy otrzymają zwiększoną subwencję rozwojową, która będzie kompensować ewentualne spadki. W kolejnych latach referencyjna kwota ma być indeksowana wskaźnikiem średniookresowej dynamiki PKB w cenach bieżących, czyli będzie uwzględniała wzrost gospodarczy oraz inflację.
Trwa debata z samorządami
Ministerstwo Finansów poinformowało, że aktualnie prowadzi dyskusje ze stroną samorządową w zakresie zmian dotyczących zasad kompensowania ubytków w dochodach - w szczególności w zakresie zasad podziału środków wynikających z wprowadzonej reguły, która będzie kompensowała ubytki w dochodach podatkowych. W tym zakresie Ministerstwo Finansów zaproponowało rozwiązania doprecyzowujące, tak by wszystkie gminy, powiaty i województwa - adekwatnie do tych ubytków - partycypowały w kompensacie.
Ministerstwo zaznaczyło, że dochody samorządowe mogą być uzupełniane zarówno poprzez środki rezerw budżetowych, jak i w wyniku reformy systemu subwencyjnego, która będzie przygotowana we współpracy ze stroną samorządową.
Ustawa z 14 października 2021 r. to pierwszy etap zmian
Ustawą z 14 października 2021 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw wprowadzono rozwiązania zapewniające dostosowanie systemu finansów samorządu terytorialnego do wyzwań związanych z wdrożeniem programu Polski Ład, zwłaszcza w obszarze zmian w systemie podatkowym. Ustawa ta jest traktowana przez Ministerstwo Finansów jako pierwszy etap reformy systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego.
Ministerstwo deklaruje kontynuowanie ze stroną samorządową prac koncepcyjnych w tym zakresie. W odpowiedzi na interpelację czytamy:
"Zbudowanie nowego systemu dochodów jest skomplikowanym zadaniem, na które wpływa wiele czynników - m.in. bardzo duża różnorodność jednostek samorządu terytorialnego, zarówno pod względem terytorialnym, jak i rozwoju gospodarczego i społecznego, a także sytuacja ekonomiczna w kraju i za granicą. Prace te będą prowadzone w ramach powołanego na mocy ustaleń Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego Zespołu ds. przeglądu finansów samorządowych, w skład którego wchodzą przedstawiciele rządu i samorządu."
W ramach prac tego zespołu będą analizowane również propozycje o których mowa w interpelacji.
Udział JST w ryczałtowym PIT
Z odpowiedzi na interpelację wynika, że Ministerstwo Finansów jest otwarte na rozmowy ze stroną samorządową na temat ewentualnego udziału samorządów we wpływach z ryczałtowego PIT. Analizy w tym zakresie mogą być przeprowadzane jednak po uzyskaniu danych o rozkładzie ryczałtu między JST według zasad wprowadzonych od roku 2022.
Jaki jest stan finansów JST według MF?
Ministerstwo Finansów podało kilka wskaźników finansowych mających dowodzić słuszności już dokonanych zmian:
- W 2021 r. JST otrzymały na poczet wydatków w 2022 roku dodatkowe środki w wysokości 8 mld zł (dzielone algorytmem), jako uzupełnienie subwencji ogólnej z przeznaczeniem na realizację zadań własnych.
- Dochody JST z tytułu PIT po pierwszym kwartale br., ustalone wg nowego systemu równych rat, wyniosły 13 492 mln zł i są wyższe prawie o 573 mln zł od poprzedniego systemu, który obowiązywał do roku 2021.
- W 2022 roku, łączne dochody wszystkich JST z tytułu PIT i CIT (po uzupełnieniu o dodatkowe środki w kwocie 8 mld zł) będą wyższe o 10,3% od dochodów prognozowanych przez same JST przed ogłoszeniem Polskiego Ładu. Zdaniem MF żadna jednostka w 2022 r. nie będzie miała mniejszych dochodów niż prognozowała przed Polskim Ładem.
Andrzej Dybowski
prawnik, specjalista prawa samorządowego, autor publikacji o prawie administracyjnym
artykuł z Gazeta Samorządu i Administracji