Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wykonywanie władzy publicznej
Powyższa zasada swoje źródło ma w art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 78 poz. 483 ze zm. dalej jako Konstytucja RP), który stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zastała mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Uszczegółowieniem w.w. zasady konstytucyjnej są regulacje zawarte w przepisach regulacja kodeksu cywilnego (art. 417–421 kodeksu cywilnego). W myśl art. 417 kodeksu cywilnego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego bądź też inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
Działanie niezgodne z prawem
Niezgodne z prawem działanie, to działanie z naruszeniem prawa, działanie bez podstawy prawnej bądź też zaniechanie, jeżeli porządek prawny nakłada na władzę publiczną obowiązek działania. Jak wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego nie każde naruszenie prawa może stanowić postawę odpowiedzialności odszkodowawczej w oparciu o powoływane wyżej przepisy kodeksu cywilnego. W tym miejscu przytoczyć należy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013 r., sygn. akt II CNP 50/2012, publ. LexPolonica nr 6208852 w którym to Sąd ten stwierdził, że: „Nie zawsze w razie naruszenia przez sprawcę obowiązku oznaczonego zachowania zachodzi bezprawność relewantna z punktu widzenia zasad odpowiedzialności. Należy każdorazowo badać jaki był cel naruszonej normy i tylko ta osoba może domagać się odszkodowania, której interesy dana norma chroniła.” Podobne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 listopada 2011 r., sygn. akt IV CNP 14/2011, publ. LexPolonica nr 3906030 stwierdzając, że: „Orzeczenie niezgodne z prawem - w rozumieniu art. 424[1] § 2 k.p.c. w związku z art. 417[1] § 2 k.c. - to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć (dyskrecjonalności) albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.”
Przesłankami odpowiedzialności, które muszą być spełnione łącznie, są: istnienie szkody, wyrządzenie tej szkody niezgodnym z prawem wykonywaniem czynności z zakresu władzy publicznej oraz związek przyczynowy pomiędzy tymi zdarzeniami. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w swoim wyroku z dnia 21 czerwca 2013 r., sygn. akt I ACa 9/2013, publ. LexPolonica nr 7431547: „Odpowiedzialność deliktowa Skarbu Państwa, oparta na art. 417 k.c., powstaje wówczas, gdy spełnione są łącznie jej trzy ustawowe przesłanki: bezprawność działania lub zaniechania sprawcy, szkoda oraz normalny związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem sprawcy a szkodą. W sferze odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej, przesłanka bezprawności oznacza naruszenie przez władzę publiczną przepisów prawa, przy czym nie każde naruszenie prawa będzie stanowiło podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej, ale jedynie takie, które stanowiło warunek konieczny powstania szkody i którego normalnym następstwem w danych okolicznościach jest powstanie szkody.”