Sygnalista czyli kto? Dla mnie sygnalista (demaskator, ang. whistleblower) to osoba, która nie odwraca wzroku i nie milczy w obliczu zła lecz ujawnia je. Działając w dobrej wierze alarmuje o możliwych nieprawidłowościach itp.
Natomiast z uwagi na historię i kulturę w Polsce, sygnaliści są często uważani lub myleni z donosicielami, kapusiami, czarną owcą itd. Jest to spadek po rozbiorach i PRL gdy władza była traktowana jako wroga i obca. Niestety również po 1989 r. nie udało się w Polsce ugruntować świadomości, że każdy z nas jest odpowiedzialny za Państwo, dobro publiczne, swój zakład pracy itd.
Ponieważ podejście do sygnalistów jest jakie jest, systemy anonimowego zgłaszania nieprawidłowości były wdrażane w Polsce, co do zasady, tylko w tych firmach, które musiały.
Ale to wszystko ulega na naszych oczach zmianie.
Po pierwsze ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nakłada na Instytucje zobowiązane (definicja instytucji zobowiązanej w art. 2 przedmiotowej ustawy) w art. 53 obowiązek:
- opracowania i wdrożenie procedury anonimowego zgłaszania naruszeń,
- wskazania osoby odpowiedzialnej za odbieranie zgłoszeń,
- określenie sposobu odbierania zgłoszeń,
- określenie sposobu ochrony pracownika dokonującego zgłoszenia, zapewniający co najmniej ochronę przed działaniami o charakterze represyjnym, dyskryminacją lub innymi rodzajami niesprawiedliwego traktowania,
- określenie sposobu ochrony danych osobowych pracownika dokonującego zgłoszenia oraz osoby, której zarzuca się dokonanie naruszenia, zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych,
- określenie zasad zachowania poufności w przypadku ujawnienia tożsamości sygnalisty, gdy jego tożsamość jest możliwa do ustalenia,
- określenie rodzaju i charakteru działań następczych podejmowanych po odebraniu zgłoszenia,
- określenie terminu usunięcia przez instytucje obowiązane danych osobowych zawartych w zgłoszeniach.
Zobacz: Kadry i płace
Po drugie projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary i zmianie niektórych ustaw zakłada:
- nałożenie na podmioty zbiorowe obowiązku wyjaśniania zgłaszanych przez pracowników, członka organu, osobę działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego na podstawie czynności prawnej lub umowy, informacji świadczących o:
- podejrzeniu przygotowania, usiłowania lub popełnienia czynu zabronionego,
- niedopełnieniu obowiązków lub nadużycia uprawnień przez organy podmiotu zbiorowego lub osoby, o których mowa w art. 5 projektu ustawy,
- niezachowaniu należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach w działaniach organów podmiotu zbiorowego lub osoby, o której mowa w art. 5 projektu ustawy,
- nieprawidłowościach w organizacji działalności podmiotu zbiorowego, które mogłyby prowadzić do popełnienia czynu zabronionego,
- odpowiedzialność karną podmiotu zbiorowego jeżeli organy podmiotu zbiorowego lub osoby sprawujące nadzór wewnętrzny nie przeprowadziły postępowania wyjaśniającego i nie usunęły stwierdzonych w ramach tego postępowania nieprawidłowości lub naruszeń,
- w sytuacji dojścia do naruszenia uprawnień pracowniczych wobec osoby zgłaszającej informacje lub zakończenia stosunku pracy lub umowy wzajemnej z tą osobą, możliwość orzeczenia przez sąd na wniosek osoby, która zgłosiła te informacje:
- przywrócenia jej do pracy,
- odszkodowania,
- świadczenia pieniężnego.
Po trzecie projekt ustawy o jawności życia publicznego nakłada na jednostki sektora finansów publicznych (art. 68 projektu ustawy) oraz podmioty będące co najmniej średnim przedsiębiorcą (art. 67 projektu ustawy) m.in. obowiązek
- opracowania i wdrożenia procedur informowania właściwych organów przedsiębiorcy o propozycjach korupcyjnych
- opracowanie i wdrożenie wewnętrznych procedur postępowania w sprawie zgłoszenia nieprawidłowości.
Kary i środki karne są bardzo surowe – sięgają nawet kilkudziesięciu milionów złotych.
Spółki handlowe, jednostki samorządu terytorialnego itd. nie uciekną od tematu sygnalistów. System zgłaszania nieprawidłowości można wdrożyć dobrze albo źle. W dobrym wdrożeniu pomogą eksperci. Za złe wdrożenie można drogo zapłacić. Dobre wdrożenie może zaoszczędzić wielu problemów i wiele pieniędzy. Dlatego sugeruję traktowanie sygnalistów nie jako zła koniecznego ale jako szansy na lepsze i bardziej uczciwe działanie.