Zmiany zasad naliczania opłat za odbiór odpadów komunalnych przewiduje ustawa z 25 stycznia 2013 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: ustawa zmieniająca). Zgodnie z ustawą zmieniającą, gminy będą mieć możliwość łączenia różnych metod ustalania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na swoim obszarze (np. w odniesieniu do nieruchomości zaopatrzonych w wodociąg naliczenie nastąpi na podstawie ilości zużywanej wody, a dla pozostałych posesji na podstawie liczby zamieszkujących je osób). Według dodanego art. 6j ust. 2a ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: u.c.p.g.), rada gminy może też teraz zróżnicować stawki opłaty w zależności od powierzchni lokalu mieszkalnego, liczby mieszkańców nieruchomości, odbierania odpadów z terenów wiejskich lub miejskich, a także od rodzaju zabudowy.
Choć przyjęte rozwiązanie jest bardziej elastyczne dla gmin, to samorządy, które będą chciały różnicować opłaty na swoim terenie, mogą się spotkać z zarzutami nierównego traktowania mieszkańców. Z przyznanego samorządom narzędzia trzeba więc korzystać ostrożnie.
Rada gminy, określając warunki opłat dla mieszkańców, może również różnicować stawki opłat, wprowadzać zwolnienia przedmiotowe, ustanawiać dopłaty dla właścicieli nieruchomości zamieszkanych spełniających ustalone przez nią kryteria lub określić szczegółowo zasady ustalania tych opłat.
Pozostałe zmiany
W zmienionym art. 6l u.c.p.g. znalazł się natomiast zapis o możliwości zarządzenia poboru opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w drodze inkasa oraz wyznaczenia inkasentów i określenia wysokości wynagrodzenia za inkaso (wymagana jest w tym przypadku stosowna uchwała organu stanowiącego gminy). Brak takiej możliwości w poprzedniej wersji u.c.p.g. uniemożliwiał pobór opłat za odpady przez inkasentów. Równocześnie w wielu gminach, zwłaszcza wiejskich, powierza się np. sołtysom pobór podatków i opłat w drodze inkasa. Stąd uzupełnienie możliwości poboru opłaty śmieciowej przez inkasentów trzeba uznać za dobre posunięcie.
Opłatę za odbiór odpadów komunalnych będzie można pobierać w drodze inkasa.
W dobie powszechności internetu za pożądane trzeba także uznać umożliwienie składania deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Gmina lub elektroniczna skrzynka podawcza systemu teleinformatycznego urzędu gminy musi więc potwierdzać, w formie dokumentu elektronicznego, złożenie deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W tym celu rada gminy, uwzględniając konieczność zapewnienia prawidłowego obliczenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz ułatwienia składania deklaracji, powinna określić w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego:
- wzór takiej deklaracji składanej przez właścicieli nieruchomości, obejmujący objaśnienia dotyczące sposobu jej wypełnienia oraz pouczenie, że deklaracja stanowi podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego (uchwała zawiera także informację o terminach i miejscu składania deklaracji),
- warunki i tryb składania deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej (przede wszystkim ich format elektroniczny oraz układ informacji i powiązań między nimi oraz sposób ich przesyłania, jak też rodzaje podpisu elektronicznego, którym powinny być opatrzone).
Dzięki zmianie dokonanej w art. 5 ust. 1 pkt 1 u.c.p.g. do obowiązków właścicieli nieruchomości będzie należało wyposażenie nieruchomości w pojemniki służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, chyba że na mocy uchwały rady gminy podjętej na podstawie zmienionego art. 6r ust. 3 u.c.p.g. obowiązki te przejmie gmina jako część usługi w zakresie odbierania odpadów komunalnych w zamian za uiszczoną przez właściciela opłatę. Równocześnie gminie umożliwiono pokrywanie kosztów wyposażenia nieruchomości w pojemniki lub worki do zbierania odpadów oraz kosztów utrzymywania pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym (dodany ustawą zmieniającą art. 6r ust. 2a u.c.p.g.).
Możliwość zapewniania przez gminę pojemników w ramach opłaty śmieciowej jest usankcjonowaniem dotychczasowej dość powszechnej praktyki firm trudniących się odbieraniem odpadów z nieruchomości. Uprzedni brak możności zapewnienia pojemników mógłby być odbierany przez mieszkańców jako utrudnienie, ponieważ musieliby zaopatrywać się w pojemniki sami.
Kontrowersyjnym przepisem jest dodany ustawą zmieniającą art. 6qa u.c.p.g. Zgodnie z nim, wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości, w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Natomiast w przypadku większości gmin w zakresie należności pieniężnych, w tym z tytułu podatków i opłat, dla których organ gminy jest właściwy do ich ustalenia lub określania i pobierania, organem egzekucyjnym jest naczelnik urzędu skarbowego. Oznacza to, że organ gminy wystawia tytuł wykonawczy, zaś w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego uczestniczy jako wierzyciel. Przy opłatach za odpady będzie więc inaczej.
Wprowadzenie tego rozwiązania ma w założeniu zwiększyć skuteczność egzekucji. Jednak skutek może być odwrotny. Mniejsze gminy bowiem nie prowadzą same czynności egzekucyjnych podatków i opłat, nie mają bowiem wyspecjalizowanej kadry, a egzekucja jest prowadzona przez naczelnika urzędu skarbowego. Zatrudnienie zaś w urzędzie gminy dodatkowej osoby do prowadzenia postępowań egzekucyjnych dotyczących wyłącznie opłaty śmieciowej zrodzi dodatkowe koszty, co wpłynie na stawki opłaty za gospodarowanie odpadami ponoszonej przez mieszkańców.
Pojemniki na odpady komunalne będzie mogła dostarczać gmina.
Ustawa zmieniająca doprecyzowała też kwestię opłat śmieciowych w sytuacji, gdy zadania realizuje związek międzygminny. Mianowicie, w przypadku przejęcia przez związek międzygminny zadań gminy w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi stanowią dochód związku międzygminnego w całości lub w części odpowiednio do zakresu przejętych zadań. W takim przypadku organem egzekucyjnym zostanie zarząd związku międzygminnego. Uściślenie kompetencji związku międzygminnego należy ocenić pozytywnie.
Konsekwencje zmian
Wiele gmin podjęło wymagane uchwały z zakresu gospodarki odpadami do 31 grudnia 2012 r. Jednak ustawa zmieniająca, choćby przez ustalenie wzoru e-deklaracji, powoduje konieczność dokonania zmian w przyjętych aktach prawa miejscowego. Co jednak ważne, do momentu, w którym gminy te zdecydują się na wprowadzenie zmian, uchwały już podjęte na podstawie art. 6k ust. 1 oraz art. 6n ust. 1 u.c.p.g. zachowują moc do dnia wejścia w życie uchwał podjętych na podstawie znowelizowanych przepisów tych dwu artykułów.
Należy również podkreślić, że ustawodawca zrezygnował z możliwości przedłużenia w ustawie zmieniającej terminów na podejmowanie obowiązkowych uchwał w zakresie gospodarki odpadami. Dlatego gminy, które działały opieszale w tej materii, powinny jak najszybciej podjąć stosowne uchwały, nie dopuszczając do wprowadzenia na ich terenie przymusowych rozwiązań w drodze zarządzenia zastępczego wojewody.
Ustawa zmieniająca wejdzie w życie po 14 dniach od publikacji w Dzienniku Ustaw.
Podstawa prawne:
- Ustawa z 25 stycznia 2013 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – czeka na podpis Prezydenta RP
- Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 391; ost. zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 21)