Ze względu na to, że przed rokiem 2009 nie było ogólnie obowiązujących regulacji ustawowych określających zasady korzystania z kart płatniczych wydawanych do rachunków bankowych jednostek organizacyjnych sektora państwowego i samorządowego – w wielu podmiotach wykorzystywanie tych kart prowadziło do powstawania nieprawidłowości i nadużyć w wydatkowaniu środków publicznych, które polegały m.in. na:
● regulowaniu za pomocą służbowych kart płatniczych wydatków prywatnych ich posiadaczy lub pobieraniu gotówki w formie swoistych „pożyczek”, zaciąganych bez wiedzy i zgody właściciela rachunku (po dłuższym lub krótszym okresie bezprawnie pobrane kwoty były na ogół zwracane, zazwyczaj jednak bez uwzględnienia kwot prowizji i innych opłat pobranych przez bank za realizację transakcji),
● dokonywaniu wydatków na cele publiczne nieprzewidzianych w planie finansowym danej jednostki lub zbędnych z punktu widzenia celowości realizacji jej bieżących zadań,
● nieprawidłowym dokumentowaniu faktu poniesienia wydatków publicznych – wyłącznie za pomocą wyciągu z rachunku bankowego potwierdzającego wypłatę gotówki lub dokonanie płatności za pomocą karty, bez przedstawienia dokumentu źródłowego potwierdzającego realizację operacji gospodarczej (rachunku, faktury, paragonu fiskalnego).
Nadużycia te były trudne do wyeliminowania, ponieważ charakter transakcji dokonywanych za pomocą kart płatniczych sprawiał, że nie było możliwe sprawowanie wstępnej kontroli prawidłowości wydatków publicznych – faktury i rachunki ich dotyczące były przedstawiane w jednostce dopiero po dokonaniu płatności – a do takich sytuacji nie były przystosowane przepisy wewnętrzne jednostek, w których brak było zasad dotyczących ewentualnych rozliczeń pomiędzy jednostką a pracownikiem z tytułu wykonania niedozwolonych lub nieprawidłowo udokumentowanych operacji pieniężnych.
Problemy, jakie niosło ze sobą używanie kart płatniczych w jednostkach sektora państwowego i samorządowego, zostały dostrzeżone przez ustawodawcę, który w ramach reformy finansów publicznych wprowadził do ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: uofp) ramowe regulacje dotyczące ustalania zasad dokonywania wydatków ze środków publicznych za pomocą kart płatniczych. Regulacje te zostały przedstawione w tabeli 1.
TABELA 1. Ramowe regulacje dotyczące zasad korzystania z kart płatniczych w jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych
@RY1@i40/2011/010/i40.2011.010.000.0009.001.jpg@RY2@
Na podstawie przepisów ustawowych zawartych w tabeli 1 poszczególni ministrowie wydają zarządzenia w sprawie korzystania z kart płatniczych obowiązujące w podległych im ministerstwach oraz jednostkach budżetowych, a także innych jednostkach organizacyjnych, jeśli dokonują one wydatków w ramach części budżetu państwa, której dysponentem jest dany minister.
W jednostkach samorządu terytorialnego wydawanie zarządzeń dotyczących zasad przyznawania i korzystania ze służbowych kart płatniczych należy do organów wykonawczych tych jednostek, które powinny określić je dla:
● urzędów stanowiących aparat pomocniczy jednostki samorządu terytorialnego,
● podległych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (jednostek budżetowych oraz samorządowych zakładów budżetowych),
● samorządowych osób prawnych (np. instytucji kultury).
Przy ustalaniu tych zasad należy wziąć pod uwagę największe obszary ryzyka związane z wydawaniem kart płatniczych dających dostęp do rachunków bankowych jednostek sektora finansów publicznych – a przez to mogących umożliwić dokonanie defraudacji środków publicznych. Rozwiązania służące ograniczeniu ryzyka defraudacji środków publicznych przedstawiono wtabeli 2.
TABELA 2. Rozwiązania ograniczające defraudację środków publicznych wraz z przykładami zastosowania praktycznego
@RY1@i40/2011/010/i40.2011.010.000.0009.002.jpg@RY2@
@RY1@i40/2011/010/i40.2011.010.000.0009.003.jpg@RY2@
Podstawa prawna
● Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726)