Jednostka dominująca sprawuje kontrolę lub współkontrolę nad inną jednostką. Kontrolę taką w zakresie gospodarowania mieniem samorządowym i wykonywania zadań publicznych sprawuje nad jednostkami jej podległymi jednostka samorządowa, tj. gmina, powiat, województwo. Konsolidację bilansu jednostek samorządu terytorialnego należy postrzegać zatem jako połączenie informacji o składnikach majątku JST (jednostki dominującej) i informacji o poszczególnych składnikach aktywów i pasywów jednostek kontrolowanych (zależnych i współzależnych).
Termin na bilans
Bilans skonsolidowany jednostki samorządu terytorialnego jest sporządzany w złotych i groszach i przekazywany do regionalnej izby obrachunkowej w formie dokumentu oraz w formie elektronicznej w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania ostatniego sprawozdania podlegającego konsolidacji (par. 19 ust. 5 rozporządzenia w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych).
Metody konsolidacji
Zgodnie z art. 59 ustawy o rachunkowości, wyróżniamy następujące metody obejmowania danych finansowych w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym, takie jak:
• metodę konsolidacji pełnej,
• metodę konsolidacji proporcjonalnej,
• metodę praw własności.
Konsolidacja pełna
Metoda konsolidacji pełnej polega na sumowaniu, w pełnej wartości, poszczególnych pozycji odpowiednich bilansów jednostki dominującej i jednostek zależnych, dokonaniu wyłączeń i korekt (art. 60 ust. 1 ustawy o rachunkowości).
W metodzie konsolidacji pełnej wyłączeniu podlega wyrażona w cenie nabycia wartość udziałów posiadanych przez jednostkę dominującą i inne jednostki objęte konsolidacją w jednostkach zależnych z tą częścią, wycenionych według wartości godziwej aktywów netto jednostek zależnych, która odpowiada udziałowi jednostki dominującej i innych jednostek grupy kapitałowej objętych konsolidacją w jednostkach zależnych, na dzień rozpoczęcia sprawowania nad nimi kontroli.
Trzeba zwrócić uwagę, że:
• nadwyżkę wartości udziałów nad odpowiadającą im częścią aktywów netto wycenionych według ich wartości godziwych (wartość firmy) wykazuje się w aktywach skonsolidowanego bilansu w odrębnej pozycji aktywów trwałych jako „Wartość firmy jednostek podporządkowanych”,
• nadwyżkę odpowiedniej części aktywów netto wycenionych według ich wartości godziwych nad wartością udziałów (ujemną wartością firmy) wykazuje się w pasywach skonsolidowanego bilansu w odrębnej pozycji jako „Ujemna wartość firmy jednostek podporządkowanych”.
W całości (jeżeli wywierają istotny wpływ na sprawozdanie skonsolidowane) wyłączeniu podlegają:
• wzajemne należności i zobowiązania oraz inne rozrachunki o podobnym charakterze jednostek objętych konsolidacją,
• zyski lub straty powstałe w wyniku operacji gospodarczych dokonanych między jednostkami objętymi konsolidacją, zawarte w wartości aktywów podlegających konsolidacji,
• dywidendy lub wypłacone przez jednostki zależne jednostce dominującej innym jednostkom, objętymi konsolidacją.
Metoda proporcjonalna
Metoda konsolidacji proporcjonalnej polega na sumowaniu poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych (bilansów) jednostki dominującej, w pełnej wartości, z częścią wartości poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych (bilansów) jednostek współzależnych niebędących spółkami handlowymi, proporcjonalną do posiadanych przez jednostki grupy kapitałowej objęte konsolidacją udziałów oraz dokonaniu wyłączeń (art. 61 ust. 1 ustawy o rachunkowości).
Metoda proporcjonalnej konsolidacji ma zastosowanie wyłącznie do jednostek współzależnych i jednocześnie niebędących spółkami handlowymi. Jednostka współzależna jest spółką handlową lub inną jednostką, która jest współkontrolowana przez jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora i innych udziałowców lub wspólników na podstawie statutu, umowy spółki lub umowy zawartej na okres dłuższy niż rok.
W przypadku jednostek samorządu terytorialnego można zaliczyć tu np. spółdzielnie czy związki międzygminne, które są osobami prawnymi. W jednostkach tych jednostka samorządu terytorialnego może posiadać udziały i sprawować współkontrolę.
Wyłączeniu podlega wyrażona w cenie nabycia wartość udziałów posiadanych przez jednostkę dominującą i inne jednostki objęte konsolidacją w jednostkach współzależnych z tą częścią, wycenionych według wartości godziwej aktywów netto jednostek współzależnych, która odpowiada udziałowi jednostki dominującej i innych jednostek grupy kapitałowej, objętych konsolidacją w jednostkach współzależnych na dzień rozpoczęcia współkontroli.
Wyłączeniu, przed sumowaniem odpowiednich pozycji bilansów, podlegają w proporcji do posiadanych udziałów - zyski lub straty powstałe w wyniku operacji dokonanych między jednostkami objętymi konsolidacją, zawarte w wartości aktywów.
W całości podlegają wyłączeniu wzajemne należności i zobowiązania oraz inne rozrachunki o podobnym charakterze jednostek objętych konsolidacją oraz dywidendy lub wypłacone przez jednostki zależne jednostce dominującej innym jednostkom, objętym konsolidacją, jeżeli w istotny sposób wpływają na kształt sprawozdania skonsolidowanego.
2 ETAPY PRZYGOTOWANIA BILANSU SKONSOLIDOWANEGO
1 Sporządzenie łącznego bilansu. Bilans ten obejmuje dane finansowe jednostki (urzędu), innych jednostek budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, funduszy celowych, uwzględnia przy tym dane finansowe z bilansu z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
2 Sporządzenie skonsolidowanego bilansu, obejmującego łączny bilans. Bilans ten powstaje w wyniku etapu pierwszego, a poza tym obejmuje dane finansowe:
• innych jednostek, podległych jednostce samorządu terytorialnego, np. samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej czy instytucji kultury, będących odrębnymi osobami prawnymi, dla których samorząd terytorialny jest organem założycielskim,
• związków komunalnych,
• innych jednostek, w których jednostka samorządowa ma udziały czy akcje.
Metoda praw własności
Metodę praw własności stosuje się do ujęcia w skonsolidowanym bilansie udziałów w jednostkach stowarzyszonych i współzależnych będących spółkami handlowymi. W stosunku do tych jednostek, jednostka samorządowa występuje w roli znaczącego inwestora, czyli jednostki posiadającej nie mniej niż 50 proc. głosów w organie stanowiącym jednostki stowarzyszonej lub współzależnej i wywierającej znaczący wpływ lub sprawującą współkontrolę nad tą jednostką.
Metoda praw własności w konsolidacji polega na zastosowaniu przez jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora wyceny udziałów w aktywach netto jednostki stowarzyszonej lub współzależnej będącej spółką handlową, ustalonych na dzień objęcia udziałów oraz wykazaniu w aktywach trwałych skonsolidowanego bilansu pozycji „Udziały w jednostkach podporządkowanych wyceniane metodą praw własności” (art. 62 ust. 1 ustawy o rachunkowości). W pozycji tej przedstawia się zatem udziały w cenach ich nabycia skorygowanych o różnicę między cenami nabycia udziałów a wartością udziałów w kapitale własnym tych jednostek. Różnicę tę ustala się i wykazuje w odrębnej pozycji bilansu skonsolidowanego jako wartość firmy lub ujemną wartość firmy jednostek podporządkowanych. Pamiętać należy, że skorygowaną cenę nabycia, ustaloną na dzień uzyskania znaczącego wpływu albo na dzień rozpoczęcia kontroli lub współkontroli, powiększa się lub pomniejsza o przypadające na rzecz jednostki dominującej lub innej jednostki grupy kapitałowej objętej konsolidacją zwiększenia lub zmniejszenia kapitału własnego tej jednostki podporządkowanej, jakie nastąpiły od dnia uzyskania znaczącego wpływu lub od dnia rozpoczęcia kontroli lub współkontroli do dnia bilansowego, w tym również zmniejszenia z tytułu rozliczeń z jej właścicielami.
BARBARA KOŁODZIEJ
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. nr 76, poz. 694 ze zm.).
• Rozporządzenie z 28 lipca 2006 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz.U. nr 142, poz. 1020 ostatnia zmiana Dz.U. z 2008 r. nr 72, poz. 422).