RADA: Samorządowy zakład budżetowy ma stosunkowo ograniczone możliwości, by "wymóc" na gminie zwrot VAT.
UZASADNIENIE: Na wstępie warto przypomnieć, że 29 września 2015 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyrok w sprawie C-276/14, Gmina Wrocław, zgodnie z którym podmioty prawa publicznego, takie jak gminne jednostki budżetowe, nie mogą być uznane za podatników podatku od wartości dodanej, ponieważ nie spełniają kryterium samodzielności właściwego dla podatnika tego podatku. Zdaniem TS UE, jednostki te nie ponoszą ryzyka gospodarczego, nie odpowiadają za szkody spowodowane tą działalnością (ryzyko i odpowiedzialność ponosi bowiem gmina), jak również m.in. nie dysponują własnym majątkiem.
Także NSA w uchwale z 26 października 2015 r., sygn. akt I FPS 4/15, potwierdził, iż podatnikiem jest tylko gmina, jak również przesądził o "braku samodzielności w VAT" samorządowego zakładu budżetowego, mimo że ten ostatni jest podmiotem wyodrębnionym w stosunku do tworzącej go jednostki samorządu terytorialnego pod względem organizacyjnym, majątkowym oraz finansowym. Samorządowy zakład budżetowy nie ma osobowości prawnej i działa w imieniu jednostki samorządu terytorialnego, która go utworzyła.
Od 1 stycznia 2017 r. wprowadzono tzw. centralizację rozliczeń jednostek organizacyjnych danej jednostki samorządu terytorialnego.
Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych. Przy czym wydzielenie mienia na rzecz samorządowego zakładu budżetowego ma jedynie charakter organizacyjny. Mienie to pozostaje w bezpośrednim władztwie jednostki samorządu, która określa zasady gospodarowania mieniem wydzielonym na potrzeby zakładu. Również odpowiedzialność za zobowiązania samorządowego zakładu budżetowego ponosi jednostka samorządu terytorialnego, która go utworzyła.
Brak osobowości prawnej zakładu budżetowego oraz fakt, że wchodzi on w skład "większej całości" powoduje, że nie może on np. wystąpić z powództwem przeciw gminie i kierować w stosunku do niej roszczeń.
W ślad za centralizacją rozliczeń podatkowych w przepisach ogólnych dotyczących finansów publicznych wprowadzono zasadę, że samorządowy zakład budżetowy może otrzymać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego środki finansowe wynikające z rozliczenia podatku od towarów i usług, z tym że ich wysokość nie może być wyższa niż wynikająca z rozliczenia tego podatku związanego z tym zakładem.
Zobacz: Rachunkowość budżetowa
Z uzasadnienia do projektu nowelizacji: (materializacja w postaci ustawy z 5 września 2016 r. o szczególnych zasadach rozliczeń podatku od towarów i usług, druk sejmowy nr 709)wynikało, że nowy przepis umożliwia przekazywanie kwot do zakładu budżetowego w sytuacji, gdy jednostka samorządu terytorialnego otrzyma zwrot VAT, wynikający z deklaracji podatkowej, jeżeli organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego przewiduje przekazywanie tych środków temu zakładowi. Jednak organ stanowiący jednostki winien określić w statucie zakładu budżetowego zasady ustalania i przekazywania z budżetu jednostki środków finansowych wynikających z rozliczenia podatku VAT, z tym że ich wysokość nie może być wyższa niż wynikająca z rozliczenia podatku związanego z tym zakładem.
Wydaje się, że powyższe rozwiązanie nie jest wystarczającym "remedium" na problemy zakładów budżetowych, których sytuacja po centralizacji VAT uległa pogorszeniu, gdyż wcześniej generowano zwroty VAT (np. zakupy ze stawką 23%, sprzedaż ze stawką 8%), zaś obecnie rozliczenia poszczególnych jednostek wewnętrznych idą na "wspólne konto ".
Trudno dopatrywać się tu roszczenia samorządowego zakładu budżetowego, zarówno z punktu widzenia przepisów prawa cywilnego, jak i administracyjnego. Co więcej ogólne przepisy prawa podatkowego również nie rozwiązują tej kwestii.
Chyba że izba obrachunkowa zakwestionowałaby sposób działania gminy (wydaje się jednak, że bardziej pod kątem formalnym, tj. zgodności działania z aktami prawnymi, niż pod kątem gospodarności).
Być może warto byłoby wziąć pod uwagę możliwość zwrócenia uwagi na ten problem komisji rewizyjnej w gminie.
Natomiast dosyć problematyczne jest rozważanie skargi do WSA na bezczynność organu gminy z tego powodu, że w wyniku podjęcia przez organ gminy czynności prawnej lub faktycznej został naruszony interes prawny lub uprawnienie zakładu budżetowego. Uprawnienie to (jak i interes prawny) zwykle kojarzone jest bowiem z mieszkańcami gminy. Nadto zakład nie ma osobowości prawnej i nie może być stroną np. postępowania przed sądem administracyjnym.
Podstawy prawne
-
art. 86 - 87 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1221)
-
art. 15 ust. 1 i ust. 4a ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (j.t.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1870; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1475).
ŁUKASZ MATUSIAKIEWICZ
radca prawny (OIRP Wrocław) specjalizujący się w prawie podatkowym, autor ponad 150 opracowań (monografie, poradniki praktyczne, analizy przepisów oraz orzecznictwa itp.