Do 31 marca 2013 r. władze gmin miały obowiązek złożyć po raz pierwszy sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi (art. 9q ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach; dalej: u.c.p.g.). Sprawozdanie dotyczyło roku 2012, a niezłożenie go w terminie było zagrożone karą w wysokości 100 zł za każdy dzień zwłoki (art. 9z ust. 1 u.c.p.g.).
– Dlatego gminy składały „cokolwiek”, byle tylko wywiązać się z obowiązku sprawozdawczego – uważa dr Sławomir Chybiński, kierownik Działu Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska w proGEO.
Jakości sprawozdań nie poprawiła nawet pomoc w ich przygotowaniu, jaką większość urzędów marszałkowskich zaoferowało gminom. – My już w styczniu 2013 r. rozesłaliśmy do wszystkich gmin elektroniczną ankietę, która była tak naprawdę wzorem sprawozdania z objaśnieniami. Niestety, efektów naszego działania nie było – tłumaczy Małgorzata Bosak z Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Środowiska w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego.
Wszystkie 102 sprawozdania gmin złożone w woj. świętokrzyskim były do poprawienia. Niewiele lepiej było na Pomorzu. Na 123 gminy w woj. pomorskim sprawozdania musiało poprawiać aż 117. Nie musi ich poprawiać jedynie osiem samorządów zrzeszonych w Komunalnym Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki”.
– By pomóc gminom, przygotowaliśmy papierową instrukcję wypełnienia sprawozdania łącznie z przykładami. Dostały ją wszystkie jednostki w województwie – informuje Katarzyna Wiśniewska, starszy specjalista w Referacie Polityki Ekologicznej w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego. – Powiem szczerze, że nie wiem, jak pracownicy gmin czytali ten przewodnik. Ze złożonych sprawozdań wynika, że raczej do niego nie zajrzeli – dodaje.
Zobacz również serwis: Sprawozdawczość
Najważniejsze problemy
Błędy w sprawozdaniach dotyczyły nie tylko skomplikowanych kwestii, lecz także spraw bardzo podstawowych, jak np. rok, za który składano sprawozdanie, a także sumowania poszczególnych rodzajów odpadów w różnych kolumnach, opisu sposobów zagospodarowania odpadów czy kodów. Natomiast jednym z najczęstszych problemów z przygotowaniem sprawozdań, na jakie wskazywały gminy, był m.in. brak rzetelnych danych o odpadach od przedsiębiorców. – Wszystkie dane konieczne do przygotowania sprawozdań powinni dostarczyć przedsiębiorcy odbierający i zagospodarowujący odpady. Obowiązek dostarczenia tych danych powinien być zawarty w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz w umowie z odbiorcą – przekonuje Sławomir Chybiński.
Model liczenia i wskaźniki przyjęte w rozporządzeniu w sprawie recyklingu są niekorzystne dla gmin wiejskich.
Nie powinien to być dla przedsiębiorców odbierających odpady problem, ponieważ sami także muszą gromadzić takie dane na potrzeby własnych sprawozdań, które przekazują wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast.
– W SIWZ należy także wyraźnie napisać, że w sprawozdaniu muszą być oddzielnie podawane dokładne dane o zbieranych odpadach z obszarów miejskich i oddzielnie z obszarów wiejskich gminy – przestrzega dr inż. Paweł Szyszkowski z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Szczegółowe informacje o odpadach powinni przekazywać także prowadzący regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych. – Częściową podstawą prawną do zmuszenia przedsiębiorców do przekazywania niezbędnych gminom danych może być art. 9p u.c.p.g. – twierdzi dr Chybiński. Przepis ten przewiduje, że w celu weryfikacji sprawozdań przedsiębiorców, wójt, burmistrz lub prezydent miasta może zobowiązać:
- podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości,
- podmiot prowadzący działalność w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych,
- prowadzącego regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych lub
- innego posiadacza odpadów
– do okazania dokumentów sporządzanych na potrzeby ewidencji odpadów oraz dokumentów potwierdzających osiągnięcie określonych poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania. Kłopoty sprawiło też zakwalifikowanie odpadów biodegradowalnych zbieranych selektywnie. Zdaniem ekspertów, przepisy są jednak w tej kwestii jednoznaczne.
– Cały strumień odpadów biodegradowalnych zbieranych selektywnie nieprzekazanych do składowania liczy się jako odpady zagospodarowane. Nawet wówczas, gdy po przetworzeniu tych odpadów na instalacji mechaniczno-biologicznej powstanie balast, który będzie trzeba składować – twierdzi Sławomir Chybiński. – Dlatego selektywna zbiórka jest bardziej korzystna dla gminy.
Zwraca on też uwagę w tym kontekście na znaczenie selektywnie zbieranych odpadów zielonych.
– Selektywna zbiórka odpadów zielonych do kompostowników, choć nie jest uwzględniana w sprawozdaniach, zmniejsza ilość zebranych odpadów ogółem. A więc poprawia wynik gminy – zauważa Sławomir Chybiński.
Polecamy także: Konsekwencje nieuchwalenia budżetu JST
Poszkodowane gminy wiejskie
Sprawozdania potwierdziły też inne problemy, na które już wcześniej wskazywali eksperci.
– Sposób wyliczania odzyskanych surowców w gminach wiejskich jest bardzo niekorzystny. Dlatego osiągnięcia tych samorządów wyliczone w sprawozdaniach będą niewielkie. Może to nawet doprowadzić do sytuacji, w której gminy te będą płacić kary, choć w rzeczywistości ich poziomy odzysku surowców będą o wiele wyższe – mówi Paweł Szyszkowski. – W rzeczywistości bowiem największe poziomy recyklingu mają gminy wiejskie, a najniższe – miejskie.
Według wzoru przyjętego w rozporządzeniu z 29 maja 2012 r. w sprawie poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami, te wyliczenia będą zdecydowanie inne.
Kolejny problem to uwzględnianie danych archiwalnych i dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS).
– Przykład Wejherowa pokazuje, jakie problemy ma gmina, gdy dane w GUS różnią się od rzeczywistych – mówi dr Krystyna Kruczalak z Działu Gospodarki Odpadami Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki”.
Według GUS, w Wejherowie mieszka ponad 50 tys. osób, a więc zgodnie z przepisami miasto musi osiągnąć poziom odzysku odpadów surowcowych przewidzianych dla gmin powyżej 50 tys. mieszkańców. Problem polega na tym, że według ewidencji ludności w Wejherowie mieszka „tylko” niewiele ponad 48 tys. mieszkańców, a więc miasto powinno być klasyfikowane do gmin poniżej 50 tys., dla których obowiązkowe poziomy odzysku są niższe.
Przykładem problemów wynikających z uwzględniania danych archiwalnych jest gmina Kosakowo. Zgodnie z przepisami, gminy muszą osiągać kolejne poziomy ograniczenia składowania odpadów w stosunku do liczby mieszkańców z 1995 roku, z tym że liczba mieszkańców Kosakowa powiększyła się od tego czasu prawie trzykrotnie, z niecałych 3650 do ponad 10,6 tys. (na koniec 2011 r. – przyp. red.). A jeżeli punktem wyjścia jest wielokrotnie niższa populacja, gmina w żaden sposób nie będzie w stanie spełnić wymogów związanych z odpadami.
– Dlatego w przepisach powinny być uwzględnione zmiany demograficzne, ponieważ wyliczenia prowadzone na tak nieprawdziwych danych są niesprawiedliwe – informuje Krystyna Kruczalak.
Problem ten był wielokrotnie sygnalizowany przedstawicielom resortu środowiska. Nie było jednak żadnej reakcji. – Dlatego gminom pozostaje chyba jedynie Trybunał Konstytucyjny – uważa Krystyna Kruczalak.
Ze względu na skalę kłopotów gmin ze sprawozdaniami, urzędy marszałkowskie nadal chcą wspierać samorządy w ich przygotowaniu.
– Na 16 września 2013 r. zaplanowaliśmy spotkanie z gminami. Na podstawie tegorocznych dokumentów i z uwzględnieniem występujących w nich błędów opracujemy krok po kroku sprawozdanie z gospodarowania odpadami komunalnymi za 2013 rok – informuje Tadeusz Styn, kierownik Departamentu Środowiska i Rolnictwa w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego.
Zobacz również: Sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego
Podstawy prawne:
- Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 391; ost. zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 228)
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 maja 2012 r. w sprawie poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami (Dz.U. z 2012 r. poz. 645)
Tekst powstał po konferencji zorganizowanej przez Hallmark Events „Sprawozdawczość z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi”, która odbyła się 11 czerwca 2013 r. w Warszawie. Patronem medialnym była Gazeta Samorządu i Administracji.