Według KG PSP dotychczasowe uchwały rad gmin obowiązują do 30 czerwca 2022 r. Do tego czasu rady gmin są zobowiązane do wydania nowych uchwał na podstawie art. 15 ust. 2 nowej ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych.
Ekwiwalent dla strażaków - jaki był stan prawny do końca 2021 r.?
Do końca 2021 r. art. 28 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej był podstawą do wydawania przez gminy uchwał w sprawie ekwiwalentu. Nowa ustawa z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych uchyliła go. W konsekwencji dotychczasowe uchwały gmin straciły moc prawną z dniem 1 stycznia 2022 r. I aż do czasu podjęcia nowych brakuje podstawy prawnej do wypłaty ekwiwalentu. Nawet jeżeli gmina podejmie taką uchwałę np. w lutym 2022 r., powstaje problem prawny, czy może ona wejść w życie z mocą wsteczną od 1 stycznia 2022 r.
Ekwiwalent dla strażaków - brak przepisu przejściowego
Art. 49 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych stanowi: "Statuty ochotniczych straży pożarnych uchwalone przed dniem wejścia w życie ustawy zachowują moc." Brakuje w nowej ustawie podobnego przepisu w odniesieniu do uchwał rad gmin o ekwiwalentach dla strażaków podjętych przed 2022 r.
Ekwiwalent dla strażaków - nowa podstawa prawna
Art. 15 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych stanowi:
1. Strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny.
2. Wysokość ekwiwalentu pieniężnego ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały. Wysokość ekwiwalentu pieniężnego nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291, z późn. zm.) przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego, naliczanego za każdą rozpoczętą godzinę od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany z budżetu właściwej gminy.
3. Za czas nieobecności w pracy z przyczyn określonych w ust. 1 strażacy ratownicy OSP zachowują uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą, przewidziane w odrębnych przepisach.
Aby zastosować ten przepis gminy muszą w 2022 r. podjąć w terminie do końca czerwca 2022 r. odpowiednią uchwałę. Większa część gmin nie zrobiła tego jeszcze.
Ekwiwalent dla strażaków - konieczność nowelizacji ustawy o ochotniczych strażach pożarnych?
KG PSP podkreśla, że ustawa z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych wprowadza korzystniejsze zasady przyznawania ekwiwalentu, gdyż przysługuje on nawet w przypadku zachowania przez strażaka ratownika OSP prawa do wynagrodzenia.
Ustawa wprowadziła również obowiązek uchwalania wysokości ekwiwalentu nie rzadziej niż co dwa lata. Intencją w tym zakresie było zwrócenie uwagi gminom, na konieczność podjęcia rozmów na temat ochrony przeciwpożarowej, w tym wysokości ekwiwalentu. Podczas konsultacji druhowie zwracali bowiem uwagę, że ekwiwalent uchwalany przez radę gminę gminy jest często zbyt niski i niejednokrotnie jego wysokość nie była zmieniana przez wiele lat.
Stanowisko KG PSP nie wyjaśnia gminom, dlaczego po uchyleniu art. 28 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, i zniknięciu podstawy dla wydanych do końca 2021 roku przez gminy uchwał w sprawie ekwiwalentu, mają one dalej obowiązywać do końca czerwca 2022 r.
Powstaje więc pytanie o konieczność nowelizacji ustawy 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych. Taką ocenę sformułował doktor nauk prawnych Dariusz P. Kała, specjalista prawa ochrony przeciwpożarowej (LexKała - Kancelaria Prawna):
"Fatalny błąd w postaci zgubienia przepisu przejściowego o ekwiwalencie jest faktem potwierdzonym publicznie także przez innych fachowych prawników. Błąd ten powoduje konieczność wstrzymania wypłat ekwiwalentów pieniężnych dla kilkuset tysięcy strażaków ochotników w całej Polsce, do czasu poprawienia błędu w ustawie o ochotniczych strażach pożarnych, w całej procedurze legislacyjnej obejmującej Sejm, Senat i Prezydenta. Błędu tego nie da się poprawić poprzez wydanie rozporządzenia wykonawczego przez MSWiA. Błędu tego nie da się poprawić poprzez jakąś postać wykładni prawa, ponieważ to pogłębi niepokój i chaos, który zapanował w gminach oraz da przyzwolenie na kompletnie dowolne interpretowanie przepisów nowej ustawy o ochotniczych strażach pożarnych. Błędu tego nie można naprawić także poprzez przyjmowanie przez rady gmin uchwał o ekwiwalentach z mocą wsteczną. Błąd ten oznacza, że od 1 stycznia 2022 r. nie można wypłacać ekwiwalentu dla strażaków ochotników zarówno na przyszłość jak i za okresy wsteczne 2021 r., w zależności od sposobu rozliczania w gminach. Płacenie ekwiwalentu przez włodarzy gmin, w oparciu o obecny "dziurawy stan prawny" oznaczałoby naruszenie przepisów o dyscyplinie finansów publicznych".