Grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego i ich związków mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste. Oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste wywołuje określone skutki w VAT. Problemem w tym zakresie pozostaje kwestia wysokości opodatkowania – zwłaszcza w przypadku oddania takich gruntów dotychczasowemu użytkownikowi wieczystemu, w przypadku przekształcenia tego prawa we własność, a także w przypadku odszkodowań za pozbawienie użytkownika wieczystego jego praw do gruntu.
Oddawanie gruntów w wieczyste użytkowanie podlega opodatkowaniu VAT od 1 maja 2004 r., czyli od dnia wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy o VAT. Wcześniej oddawanie gruntów w wieczyste użytkowanie nie podlegało temu opodatkowaniu. Powoduje to, że opłaty roczne pobierane po 30 kwietnia 2004 r. dotyczące praw użytkowania wieczystego ustanowionych przed 1 maja 2004 r. nie podlegają opodatkowaniu VAT (zob. uchwałę siedmiu sędziów NSA z 8 stycznia 2007 r.; sygn. akt I FPS 1/06). Co więcej, dotyczy to również sytuacji, w których prawo użytkowania wieczystego ustanowione przed 1 maja 2004 r. zostało po 30 kwietnia 2004 r. zbyte przez podmiot, na którego rzecz zostało ustanowione (zob. np. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 29 lipca 2010 r.; zn. IPPP3/443-378/10-4/IB).
Opodatkowanie oddawania gruntów w wieczyste użytkowanie
Od 1 maja 2004 r. oddawanie gruntów w użytkowanie wieczyste stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu VAT - tj. odpłatną dostawę towarów (art. 7 ust. 1 pkt 6 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług; dalej: ustawa o VAT). Zatem z tytułu oddawania gruntów w użytkowanie wieczyste jednostki samorządu terytorialnego są podatnikami VAT (w takich przypadkach nie ma bowiem zastosowania wyłączenie opodatkowania VAT wynikające z art. 15 ust. 6 ustawy o VAT - ze względu na fakt, że oddawanie gruntów w użytkowanie wieczyste następuje na podstawie umów cywilnoprawnych).
Obecnie (inaczej niż w przeszłości) nie ma przepisów przewidujących szczególny sposób powstawania obowiązku podatkowego z tytułu oddawania gruntów w użytkowanie wieczyste. W konsekwencji obowiązek podatkowy z tego tytułu powstaje na zasadach ogólnych, wynikających z przepisów art. 19a ust. 4 w zw. z art. 19a ust. 1 i 8 ustawy o VAT:
- z chwilą otrzymania całości lub części opłaty rocznej w odniesieniu do otrzymanej kwoty - w zakresie, w jakim opłaty roczne są otrzymywane przed końcem roku, którego dotyczą,
- z końcem roku kalendarzowego - w zakresie, w jakim opłaty roczne są otrzymywane później.
Na podstawę opodatkowania w przypadku oddawania gruntów w użytkowanie wieczyste składają się opłaty należne z tego tytułu. Są to przede wszystkim opłaty roczne, a także opłaty dodatkowe z tytułu niedotrzymania terminów zagospodarowania nieruchomości gruntowej (zob. np. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 21 lipca 2011 r.; zn. ITPP2/443-717/11/RS). Dotyczy to również sytuacji, gdy w użytkowanie wieczyste oddawane są grunty, na których wybudowane są budynki lub budowle. W takich przypadkach wartość prawa użytkowania wieczystego nie powiększa podstawy opodatkowania dostaw budynków lub budowli (art. 29a ust. 9 w zw. z art. 29a ust. 8 ustawy o VAT).
Oddawanie gruntów w użytkowanie wieczyste opodatkowane jest, co do zasady, według stawki podstawowej 23% VAT (art. 41 ust. 1 w zw. z art. 146a pkt 1 ustawy o VAT). Ze względu jednak na brzmienie art. 41 ust. 14a ustawy o VAT dotyczy to gruntów oddanych w użytkowanie wieczyste od 1 stycznia 2011 r. Opłaty roczne dotyczące praw użytkowania wieczystego użytkowania ustanowionych od 1 maja 2004 r. do 31 grudnia 2010 r. pozostają opodatkowane VAT według starej stawki podstawowej 22% (co potwierdzają organy podatkowe w udzielanych wyjaśnieniach - zob. np. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 7 lipca 2011 r.; zn. ITPP2/443-726/11/EB).
Wyjątek od opodatkowania oddania gruntów w użytkowanie wieczyste według stawki podstawowej (22% lub 23%) dotyczy oddawania w użytkowanie wieczyste gruntów (terenów) niezabudowanych innych niż tereny budowlane oraz przeznaczone pod zabudowę. W takich przypadkach znajduje bowiem zastosowanie zwolnienie z VAT, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT. Oddawanie gruntów w użytkowanie wieczyste jest zatem w takich przypadkach zwolnione z VAT.
Zobacz: Centralizacja VAT
Dokumentowanie opłat rocznych
Obecnie nie ma przepisów określających szczególne zasady wystawiania faktur dokumentujących opłaty roczne. Faktury te należy wystawiać na zasadach ogólnych. Standardowe terminy wynikające z przepisów art. 106j ust. 1 i 2 ustawy o VAT, to:
- do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu otrzymania opłaty rocznej - w zakresie, w jakim opłaty te zostają otrzymane przed 31 grudnia roku, którego dotyczą (wystawiane w takich przypadkach faktury są w istocie tzw. fakturami zaliczkowymi),
- do 15 stycznia roku następnego - w zakresie, w jakim opłaty roczne zostają otrzymane po 31 grudnia roku, którego dotyczą.
Nie zawsze jednak konieczne jest wystawianie faktur dokumentujących opłaty roczne. W niektórych przypadkach faktury takie muszą być wystawiane tylko na żądanie nabywcy. Dotyczy to faktur dokumentujących opłaty roczne zwolnione z VAT (na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT) oraz faktur wystawianych dla niebędących podatnikami osób fizycznych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej (art. 106b ust. 1 pkt 1 oraz art. 106b ust. 2 i 3 ustawy o VAT).
Nigdy natomiast nie jest konieczne dokumentowanie oddawania gruntów w użytkowanie wieczyste paragonami. Istnieje bowiem zwolnienie z obowiązku ewidencjonowania za pomocą kas rejestrujących obejmujące te czynności (§ 2 ust. 1 w zw. z poz. 40 załącznika do rozporządzenia w sprawie zwolnień z obowiązku ewidencjonowania).
Sprzedaż gruntu dotychczasowemu użytkownikowi wieczystemu
Co do zasady, grunty oddane w użytkowanie wieczyste nie mogą być sprzedawane. Wyjątek od tej zasady dotyczy sprzedaży takich gruntów użytkownikowi wieczystemu (art. 32 ust. 1 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami; dalej: u.g.n.). W związku z taką sprzedażą nie dochodzi jednak do opodatkowania VAT, ponieważ przez dostawę towarów rozumie się nie tyle przeniesienie własności, lecz "przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel" (art. 7 ust. 1 ustawy o VAT). W tej sytuacji - zważywszy na to, że przeniesienie prawa do rozporządzania gruntem jak właściciel następuje już z chwilą oddania gruntu w użytkowanie wieczyste - sprzedaż gruntu dotychczasowemu użytkownikowi wieczystemu nie stanowi przeniesienia prawa do rozporządzania gruntem jak właściciel (a więc do podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT dostawy towarów). Dotychczasowy użytkownik wieczysty prawem takim (prawem do rozporządzania gruntem jak właściciel) już bowiem dysponuje. Stanowisko takie reprezentują zarówno organy podatkowe, jak i sądy administracyjne.
Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności
Prawo użytkowania wieczystego może być przekształcane w prawo własności. Podstawą takich przekształceń są przepisy ustawy z 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Przekształcenia takie nie podlegają opodatkowaniu VAT, ponieważ nie wiążą się z przeniesieniem prawa do rozporządzania towarem (gruntem) jak właściciel (prawo takie zostało bowiem przeniesione w momencie oddania gruntów w użytkowanie wieczyste). Takie też stanowisko reprezentują organy podatkowe, czego przykładem może być interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 7 września 2010 r. (zn. ITPP1/443-553/10/MN) czy interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 25 marca 2015 r. (zn. IPTPP1/4512-32/15-2/MW).
Odszkodowania za wywłaszczenie prawa wieczystego użytkowania
Przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami pozwalają na pozbawienie użytkowników wieczystych przysługujących im praw lub części tych praw (art. 98 ust. 1 u.g.n.). Wieczystym użytkownikom przysługują w takich przypadkach odszkodowania (art. 98 ust. 3 u.g.n.).
Jak jednocześnie stanowi art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, przez dostawę towarów rozumie się również przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie. Powoduje to, że w przypadkach pozbawiania będących podatnikami VAT użytkowników wieczystych przysługujących im praw lub części tych praw na podstawie art. 98 ust. 1 u.g.n. dochodzi do podlegających opodatkowaniu VAT (i często opodatkowanych VAT według stawki 23%) dostaw towarów na rzecz jednostek samorządu terytorialnego i ich związków (a w przypadku gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa - na rzecz Skarbu Państwa). Potwierdzają to zarówno organy podatkowe, jak i sądy administracyjne.
Tomasz Krywan
doradca podatkowy, specjalista w zakresie prawa podatkowego
Podstawy prawne
-
art. 7 ust. 1, art. 19a ust. 1, 4 i 8, art. 29a, art. 41 ust. 1, ust. 14a, art. 43 ust. 1 pkt 9, art. 106b, art. 106i ust. 1 i 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1221)
-
art. 32 ust. 1, art. 98 ust. 1, ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 2147; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 820)
-
§ 2 ust. 1 w zw. z poz. 40 załącznika do rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z 16 grudnia 2016 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz.U. z 2016 r. poz. 2177)