Podnoszenie kwalifikacji zawodowych - obowiązki pracownika i pracodawcy

Pracownicy samorządowi powinni uczestniczyć w różnych formach podnoszenia wiedzy i kwalifikacji. A to oznacza określone obowiązki dla pracodawcy. Mają oni przykazane, aby tworząc plany finansowe na dany rok, przewidzieć środki na podnoszenie wiedzy i umiejętności osób, które zatrudniają. Uczestnictwo w szkoleniach i innych formach podnoszenia wiedzy jest obowiązkiem wszystkich zatrudnionych w samorządach, bez względu na podstawę zatrudnienia czy zajmowane stanowisko. Tak wynika z art. 29 ustawy z 21 listopada o pracownikach samorządowych, który stanowi, że pracownicy samorządowi uczestniczą w różnych formach podnoszenia wiedzy i kwalifikacji zawodowych. Natomiast ustęp 2 tego artykułu nakłada na pracodawców samorządowych obowiązek zabezpieczenia odpowiednich środków finansowych na podnoszenie wiedzy i kwalifikacji zawodowych.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych

Przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Tak stanowi art. 103¹ § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.). Zdobywanie oznacza nabycie nowej wiedzy lub umiejętności. Uzupełnianie należy łączyć z pogłębianiem wiedzy i umiejętności już posiadanych (np. w formie szkoleń specjalistycznych, studiów podyplomowych itp.), ewentualnie ich dostosowaniem do nowych warunków lub wymagań. Z tak rozumianym podnoszeniem kwalifikacji zawodowych wiążą się dla pracownika określone w ustawie uprawnienia. Jak bowiem wynika z art. 103¹ § 2 k.p., pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują:

• urlop szkoleniowy,
• zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 103¹ § 3 k.p.). Ponadto pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia. W szczególności pracodawca może pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki czy zakwaterowanie (por. art. 103³ k.p.).

Polecamy: Klasyfikacja budżetowa 2019

Związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych uprawnienia pracownicze określone w przepisach k.p. nie przysługują w sytuacji, gdy podejmowane przez pracownika szkolenia lub nauka ma na celu jedynie utrzymanie posiadanego przez pracownika poziomu uprawnień, ich odnowienia czy aktualizowania.

Za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy

Z treści art. 103¹ § 1 k.p. wynika, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika zawsze następuje za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy. Obowiązek pracodawcy ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych jest podstawową zasadą prawa pracy (art. 17 k.p.) oraz obowiązkiem wskazanym w art. 94 pkt 6 k.p.

Jak wynika z wyroku SN z 1 marca 2018 r. (sygn. akt III UK 33/17), do pracodawcy należy "ułatwianie" podnoszenia kwalifikacji, przez co należy rozumieć nieodmawianie bez uzasadnionych przyczyn zgody na korzystanie z wybranej przez pracownika formy kształcenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec uczących się pracowników. SN podkreślił, że "Pracodawca może wyrazić zgodę na kształcenie się pracownika (także w czasie pracy), jednak z żadnych przepisów nie wynika dla pracodawcy obowiązek ponoszenia w takiej sytuacji kosztów zdobywania przez pracownika wykształcenia. Pracodawca w omawianym zakresie powinien jednak mieć na uwadze, że pominięcie pracownika w typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe może być uznane za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 18^3b § 1 pkt 3 k.p.)".

CO MÓWIĄ PRZEPISY

Zasada uprzywilejowania pracownika

• Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

• Postanowienia umów i aktów, o których mowa w § 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.

• Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów - postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego.

Art. 18 k.p.

Oczywiście pracownik, wobec którego pracodawca wystąpił z inicjatywą zawarcia umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, nie ma obowiązku jej zawarcia. Musi się on jednak liczyć z tym, że jeżeli jego kwalifikacje zawodowe nie będą odpowiadały potrzebom pracodawcy, okoliczność ta może stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania z nim umowy o pracę za wypowiedzeniem. Natomiast z treści art. 103¹-103⁵ k.p. wynika, że stanowią one podstawę do zawarcia między pracownikiem a pracodawcą umowy, zwanej dalej umową o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych.

Urlop szkoleniowy

Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy przysługuje urlop szkoleniowy. Wymiar tego urlopu został określony w art. 103² k.p.Zgodnie z jego treścią sześć dni urlopu szkoleniowego przysługuje pracownikowi w związku z:

• przystąpieniem do egzaminów eksternistycznych,
• przystąpieniem do egzaminu maturalnego,
• przystąpieniem do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.

Natomiast na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego pracownik otrzymuje (w ostatnim roku studiów) 21 dni urlopu szkoleniowego.
Co istotne, urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 103² § 2 k.p.).

Umowa dotycząca podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Jak wynika z treści art. 103⁴ k.p., pracodawca może zawrzeć z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe umowę. Określa ona wzajemne prawa i obowiązki stron związane z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych. Taką umowę można więc nazwać np. "umową szkoleniową".

Z ORZECZNICTWA

Jeżeli w k.p. mowa jest o obowiązku zwrotu przez pracownika kosztów poniesionych przez pracodawcę, to zapis umowny nie może nakładać na pracownika obowiązku zwrotu kosztów, które w rzeczywistości nie zostały przez pracodawcę poniesione, a jedynie ustalono ich wysokość w umowie.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 13 grudnia 2017 r., sygn. akt III APa 19/17

Ustawodawca w sposób ogólny tylko unormował treść przedmiotowej umowy, wskazując, że należy w niej określić wzajemne prawa i obowiązki stron, i zaznaczając, że jej postanowienia nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy Kodeksu pracy określające zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników. W konsekwencji treść umowy szkoleniowej sprowadzać się będzie do określenia dodatkowych świadczeń pracodawcy na rzecz pracownika związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych oraz powiązanych z tym obowiązków pracownika. Jednocześnie z zasady uprzywilejowania pracownika (art. 18 k.p., patrz: ramka) wynika, że w umowie tej nie będzie można ograniczyć przewidzianych w art. 103¹ i 103² k.p. uprawnień pracownika do urlopu szkoleniowego oraz do zwolnienia z całości lub części dnia pracy. Wprowadzić okresu pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych przekraczającego trzy lata (art. 103⁵ pkt 2 k.p.). Zobowiązać pracownika do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę w innych przypadkach niż przewidziane w art. 103⁵ k.p. lub w wyższym wymiarze. Umowę szkoleniową zawiera się na piśmie, o czym przesądza treść art. 103⁴ § 1 k.p.Wobec braku rygoru nieważności forma pisemna zostaje zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.

Świadczenia dodatkowe związane z podnoszeniem kwalifikacji

Pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ k.p.).

WZÓR 1

Katalog dodatkowych świadczeń, jakie pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, jest katalogiem otwartym, co oznacza, że oprócz świadczeń wymienionych w tym przepisie mogą to być jeszcze inne świadczenia.

Z ORZECZNICTWA

Przepis art. 1033 k.p. nie jest przepisem o charakterze dyspozytywnym, znajdującym zastosowanie w sytuacji, gdy strony w umowie nie uregulują sprawy świadczeń dodatkowych; ma znaczenie normatywne tylko z punktu widzenia prawa podatkowego. Dzieje się tak dlatego, że na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy z 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych od podatku dochodowego od osób fizycznych jest zwolniona wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy oraz za czas urlopu szkoleniowego.

Wyrok SN z 1 marca 2018 r., sygn. akt III UK 33/17

Przyznanie świadczeń dodatkowych jest pozostawione swobodnej decyzji pracodawcy, co oznacza, że pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje, który nie otrzymuje żadnych dodatkowych świadczeń, nie przysługuje roszczenie do pracodawcy o przyznanie jakiegokolwiek z nich.

Obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę

Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji, jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Obowiązek zwrotu pracodawcy kosztów związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych ciąży także na pracowniku:

• z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia i z winy pracownika, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po ich ukończeniu, w terminie określonym w umowie, o której mowa w art. 103⁴ k.p., nie dłuższym niż trzy lata,
• który w trakcie trwania szkolenia lub w okresie trzech lat po jego ukończeniu rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 94³ k.p. (mobbing),
• który w trakcie trwania szkolenia lub w okresie trzech lat po jego ukończeniu rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 k.p. lub art. 94³ k.p., mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach.

CO MÓWIĄ PRZEPISY

Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika (art. 55 k.p.)

• Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe.

• Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.

Bezpłatny urlop szkoleniowy

Pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych niż określone w art. 103¹-103⁵, mogą być przyznane:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
• urlop bezpłatny - w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem. ©℗

Michał Cyrankiewicz

prawnik, dziennikarz, autor licznych publikacji z zakresu ustroju gmin, finansów publicznych, gospodarki komunalnej i samorządowego prawa pracy

Podstawy prawne

art. 29 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 1260; ost. zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 1669)

art. 1031-1036 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 917; ost. zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2245)

Polecamy serwis: Kadry