Opodatkowanie odpraw i odszkodowań za zakaz konkurencji w spółkach komunalnych

Celem obowiązujących od 2016 r. uregulowań było przede wszystkim przeciwdziałanie przyznawaniu wyjątkowo wysokich odszkodowań z tytułu zakazu konkurencji członkom zarządów spółek z udziałem Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto przepis ten miał wpływać na zachowanie stron kontraktów i dostosowanie wysokości odpraw oraz odszkodowań do rozsądnych i uczciwych standardów.

Cel przepisów był jasny, jednak – jak to często bywa – sposób ich zredagowania wywołuje spore wątpliwości i problemy z ich zastosowaniem w określonych stanach faktycznych. Poniżej omówione zostaną najważniejsze orzeczenia sądowe i stanowiska organów podatkowych wydane w tym zakresie.

Na wstępie należy jednak przywołać przepis art. 30 ust. 1 pkt 15 i 16 ustawy o PIT, który przewiduje, że zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 70% pobiera się od dochodów:

• z tytułu odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji, w części, w której wysokość odszkodowania przekracza wysokość wynagrodzenia otrzymanego przez podatnika z tytułu umowy o pracę lub umowy o świadczenie usług wiążącej go ze spółką w okresie sześciu miesięcy poprzedzających pierwszy miesiąc wypłaty odszkodowania;
• z tytułu określonych w umowie o pracę, której przedmiotem są czynności związane z zarządzaniem, lub umowie o świadczenie usług zarządzania zawartej ze spółką odpraw lub odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy lub rozwiązania jej przed upływem terminu, na który została zawarta, w części, w której ich wysokość przekracza trzykrotność miesięcznego wynagrodzenia otrzymanego przez podatnika.

Użyte już na samym wstępie sformułowanie „odszkodowania przyznane na podstawie przepisów o zakazie konkurencji” jest różnie interpretowane. Podatnicy próbują wywodzić, że powyższe dotyczy wyłącznie odszkodowań wypłaconych na podstawie konkretnych przepisów ustawowych, a nie dotyczy to wynagrodzeń otrzymanych na podstawie postanowień konkretnej umowy łączącej strony.

Powyższego poglądu nie podzielają jednak sądy administracyjne. NSA w wyroku z 5.07.2019 r. o sygn. II FSK 2531/17 wskazał, że ustawodawca nie odwołał się w tym miejscu wprost do żadnego konkretnego aktu prawnego. Zazwyczaj w przypadku odesłania do aktu prawnego, ustawodawca wskazuje datę jego uchwalenia, tytuł i miejsce publikacji. W tym przypadku tego nie uczynił. Odwołał się zatem ogólnie do wszystkich przepisów, które regulują przyznawanie odszkodowań z tytułu zakazu konkurencji. Używa w tym przypadku pojęcia "przepisy", lecz nie precyzuje, jakie przepisy mają mieć zastosowanie, a jedynie wskazuje na ich przedmiot. Wskazał również, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wyjaśniano, że postanowienia regulaminów, układów zbiorowych pracy, statutów są aktami o charakterze normatywnym, zawierającymi w swej treści obowiązujące normy prawne. Ich naruszenie traktowane jest tak samo, jak naruszenie przepisów prawa powszechnie obowiązujących. Pod pojęciem "przepisów" rozumie się zatem nie tylko te zawarte w aktach prawa powszechnie obowiązującego, lecz również i takie, które zostały uregulowane na mocy oświadczeń woli stron danego stosunku prawnego, bądź też gdy jedna ze stron zgodziła się na ich obowiązywanie. W tym kontekście także postanowienia umów zawieranych przez strony, w których zgodnie oświadczają one o wzajemnych prawach i obowiązkach, regulując wzajemny sposób postępowania, kwalifikować należy do kategorii "przepisów".

Ponadto sąd zauważył – że wbrew twierdzeniom podatnika – w przypadku odszkodowań związanych z zakazem konkurencji, a wypłacanych na podstawie zawartej umowy, istnieje podstawa ustawowa. Osoba wykonująca na rzecz spółki komunalnej (lub spółki Skarbu Państwa) określone czynności, może czynić to bądź w oparciu o umowę o pracę, bądź umowę cywilnoprawną. W jednym i drugim przypadku strony takiej umowy zobowiązane są do złożenia zgodnych oświadczeń woli, regulujących ich wzajemne prawa i obowiązki. Jednym z elementów takiej umowy mogą być postanowienia związane z zakazem konkurencji. Podstawą prawną rangi ustawowej do zawarcia postanowień umownych określających uprawnienia i obowiązki stron związane z przestrzeganiem zakazu konkurencji, w tym wypłatę odszkodowania, stanowią w przypadku umowy o pracę przepisy Rozdziału IIa Kodeks pracy. W przypadku zaś umów cywilnoprawnych, podstawa prawna rangi ustawowej zawarta została w art. 3531 Kodeksu cywilnego.

Tak więc w przypadkach zawierania umów o zakazie konkurencji, tak na podstawie KP, jak i KC, istnieje podstawa prawna rangi ustawowej, określająca ramy prawne uregulowań związanych z tą instytucją, w tym przede wszystkim ustawowe ograniczenia we wzajemnym formułowaniu praw i obowiązków.

Wobec powyższego NSA uznał, że umowa o zakazie konkurencji, stanowi źródło wypłaty odszkodowania i łącznie z przepisami ustawowymi, składa się ona „na przepisy o zakazie konkurencji”, dające podstawę zarówno do wypłaty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji, jak i jej wysokości.

Odnosząc się natomiast do kolejnego przepisu warto zauważyć, że wskazuje on na odprawy i odszkodowania „określone w umowie o pracę”. W tym kontekście w wydawanych interpretacjach podatkowych organy potwierdzają, że stawka 70% nie ma zastosowania do odpraw i odszkodowań określonych w odrębnych porozumieniach lub umowach, wskazując tym samym na prawidłowość stanowiska przedstawianego przez podatników czy płatników (zob. interpretacja DKIS z 9.01.2018 r. sygn. 0115-KDIT2-2.4011.406.2017.1.HD, interpretacja DIS w Bydgoszczy z 28.10.2016 r., sygn. ITPB2/4511-658/16-2/IB oraz z 27.02.2017 r. sygn. 0461- ITPB2.4511.1023.2016.2.IB).

Niekiedy podatnicy i płatnicy próbują również twierdzić, że omawiane przepisy nie znajdą zastosowania przy potrąceniach. Jednym z takich postępowań zajmował się NSA w wyroku z 6.06.2019 r. sygn. II FSK 1722/17. Sprawa dotyczyła byłego prezesa spółki komunalnej, któremu spółka wypłacała na podstawie zawartej umowy odszkodowanie za zakaz konkurencji. Jednocześnie spółce przysługiwało roszczenie o zwrot bezpodstawnie uzyskanych przez byłego prezesa świadczeń od spółki. Z tego względu spółka składała oświadczenia o potrąceniu wzajemnie należnych wierzytelności. Zaznaczyła, że na skutek składanych oświadczeń nie dojdzie do wypłaty żadnych świadczeń na rzecz byłego prezesa, ani żadne środki nie zostaną postawione do jego dyspozycji, bowiem nie będzie on mógł nimi dysponować. Z mocy prawa dojdzie do umorzenia wzajemnie przysługujących wierzytelności, do wysokości wierzytelności niższej. Zdaniem spółki w takiej sytuacji, w przypadku potrącenia, nie będzie ona występowała w roli płatnika i nie będzie zobligowana do przekazania zryczałtowanego podatku w wysokości 70% od wartości rat odszkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji (w części przekraczającej wynagrodzenie z ostatnich sześciu miesięcy).

Polecamy: VAT 2019. Komentarz do zmian od 1 września 2019 r. + VAT 2019. Komentarz. Aktualne zmiany w VAT

Organ podatkowy i sądy nie podzieliły tego poglądu. NSA zauważył, że skoro – zdaniem spółki – prezes w żadnej mierze nie jest uprawniony do dysponowania środkami, które ma mu wypłacić Spółka, to tym samym nie mógłby być uznany za jedną z dwóch osób równoważnie uprawnionych do dokonania potrącenia, co nie odpowiada istocie instytucji potrącenia. Wyjaśnił, iż potrącenie uregulowane w KC jest instytucją z zakresu prawa cywilnego i zasadniczo umożliwia ona wzajemną kompensatę zobowiązań o charakterze cywilnoprawnym. Jeżeli jednak w odniesieniu do określonego świadczenia, czy też wierzytelności, znajdują zastosowanie przepisy prawa publicznego, tu - podatkowego, to powinny one w pierwszej kolejności zostać uwzględnione, a strony nie mają całkowitej swobody w ich potrącaniu.

Gdyby bowiem przyjąć za zasadne stanowisko prezentowane przez spółkę, że potrąceniu w trybie cywilnoprawnym może podlegać także kwota podatku (czy też zaliczki na podatek), do którego pobrania i odprowadzenia zobowiązany jest płatnik z tytułu wypłacanych przez niego na rzecz innych podmiotów różnego rodzaju świadczeń, to obowiązki te byłyby iluzoryczne a fiskus pozbawiony by został należnych mu podatków. Zawsze bowiem możliwe byłoby zawarcie przez płatnika w trybie cywilnoprawnym umowy pożyczki z podmiotem, na rzecz którego wypłaca on określonego rodzaju świadczenia, podlegające co do zasady opodatkowaniu, a następnie dokonywanie potrącenia należności z tytułu spłaty przez ten podmiot pożyczki z należnym mu od płatnika świadczeniem (wraz wchodzącym w jego skład należnym podatkiem).

Tym samym uznano, że mimo potrącenia wzajemnych wierzytelności, podatek w wysokości 70% powinien zostać pobrany.

Powyżej opisane sprawy potwierdzają, że przy konstruowaniu przepisów podatkowych ustawodawca powinien być bardzo ostrożny starając się o jak największą precyzyjność. Treść użytych przez niego sformułowań ma bowiem niebagatalene znaczenie, gdyż wykładnia językowa w prawie podatkowym ma pierwszorzędne znaczenie.

Katarzyna Lewandowska

doradca podatkowy w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, konsultant, specjalizuje się w zakresie podatków dochodowych oraz podatków i opłat lokalnych

Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna spółka komandytowa w Poznaniu

www.ziemski.com.pl

Artykuł pochodzi z Portalu: www.prawodlasamorzadu.pl