Postępowanie przed sądami administracyjnymi - zmiany od 15 sierpnia 2015 r.

Na mocy ustawy  z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r. poz. 658) – dalej zwana w skrócie „p.p.s.a.” wprowadzone zostaną stosowne zmiany w przepisach, które mają za zadanie usprawnić postępowanie sądowo-administracyjne zarówno przed Wojewódzkimi Sądami Administracyjnymi, jak i przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Jakie skutki zmiany niosą dla podatników?

Pierwsza istotna zmiana to wprowadzenie art. 145a p.p.s.a. , który wskazuje że:

„W przypadku stwierdzenia naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy lub stwierdzenia nieważności decyzji lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przyczyny określone w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego lub w innych przepisach, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, sąd zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie decyzji lub postanowienia wskazując sposób załatwienia sprawy lub jej rozstrzygnięcie, chyba, że rozstrzygnięcie pozostawiono uznaniu organu.”

Polecamy serwis: Prawo administracyjne

O wydaniu decyzji lub postanowienia, o których mowa powyżej, właściwy organ zawiadamia sąd w terminie siedmiu dni od dnia ich wydania. W przypadku niezawiadomienia sądu, może on orzec o wymierzeniu organowi grzywny. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

W przypadku niewydania decyzji lub postanowienia przez sąd zobowiązujące organ do szybszego działania, w określonym przez sąd terminie, strona może wnieść skargę, żądając wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie albo nieistnienie uprawnienia lub obowiązku. Sąd wyda orzeczenie w tym przedmiocie, jeżeli pozwalają na to okoliczności sprawy. W wyniku rozpoznania skargi sąd stwierdza czy niewydanie decyzji lub postanowienia miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa i może ponadto z urzędu albo na wniosek strony wymierzyć organowi grzywnę lub przyznać od organu na rzecz skarżącego sumę pieniężną do wysokości połowy kwoty grzywny.

Z powyższego wynika, że wskazane zmiany mają na celu wyeliminowanie niekorzystnej dotychczas sytuacji dla podatnika. Obecnie bowiem organy podatkowe wydają co prawda decyzję, po wniesieniu przez podatnika skargi na ich bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania do WSA , jednakże decyzja zapada jeszcze zanim skarga podatnika zostanie rozstrzygnięta. W takiej sytuacji podatnik traci możliwość dochodzenia odszkodowania. Trzeba mieć na uwadze, że nierzadko sprawy trwają nawet po kilka lat, a podatnik nie ma możliwości walki z opieszałością organów. Na skutek wskazanej zmiany sąd będzie miał możliwość oddalenia skargi na bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania, ale jedynie wówczas, gdy nie wystąpiła wspomniana opieszałość ze strony organu.

Niewątpliwie jest to jakiś krok w kierunku wyeliminowania przewlekłości postępować, ale takie zwroty jak „ jeżeli pozwalają na to okoliczności sprawy” powodują, że należy raczej oczekiwać zmian na lepsze w niewielkim stopniu.

Kolejną istotną zmianą jest zwiększenie zakresu orzekania reformatoryjnego przez Naczelny Sąd Administracyjny - w obecnym stanie prawnym orzeczenia NSA mają charakter kasacyjny (NSA uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozstrzygnięcia przez WSA), na skutek przyjętej zmiany NSA będzie mógł w określonych sytuacjach orzekać co do istoty sprawy ostatecznie
i merytorycznie rozstrzygając sprawę w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej. Zatem NSA, uwzględniając skargę kasacyjną będzie mógł ją rozpoznać bez przekazywania sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu, gdy uzna, że sprawa została dostatecznie wyjaśniona. W obecnie obowiązujących przepisach również istniała taka możliwość, ale dopiero wówczas gdy nie doszło do naruszeń przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Trzecia zmiana przewiduje wprowadzenie instytucji samokontroli sądu pierwszej instancji umożliwiającej uwzględnianie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we własnym zakresie skarg kasacyjnych. W praktyce oznacza to, że Wojewódzki Sąd Administracyjny będzie mógł uchylić swój zaskarżony skargą kasacyjną wyrok i ponownie rozpoznać sprawę, jeśli stwierdzi, że w sprawie zachodzi nieważność albo podstawy skargi kasacyjnej są oczywiście usprawiedliwione. Zatem głównym celem niniejszej zmiany jest również przyśpieszenie procesu rozpatrywania skarg kasacyjnych i to bez zbędnego angażowania NSA w przypadku oczywistych skarg.

Czwarta zmiana „przyśpieszająca” to wprowadzenie możliwości umarzania postępowania administracyjnego przez sądy administracyjne - w razie uwzględnienia skargi na decyzję (lub postanowienie) i jej uchylenie lub stwierdzenie jej nieważności oraz stwierdzenie przez sąd podstawy do umorzenia postępowania administracyjnego sąd będzie umarzał takie postępowanie. Powyższe oznacza, że wyeliminowana została konieczność następczego umarzania postępowania przez organ po wydaniu przez sąd wyroku, w którym wskazano że zachodzą przesłanki do umorzenia postępowania.

Piąta zmiana to powierzenie referendarzom sądowym znacznie szerszego zakresu czynności procesowych, które dotąd były przypisane sędziom, chociaż nie są ściśle związane z realizacją zadań wymiaru sprawiedliwości. Dotyczy to przykładowo spraw związanych z opłatami kancelaryjnymi, spraw związanych z ustanowieniem kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej czy dla osoby której miejsce pobytu jest nieznane oraz kuratora spadku, zwrotu akt organowi po zakończonym postępowaniu.

Zobacz również: Ordynacja podatkowa 2016 - elektroniczne doręczanie pism

Kolejną – szóstą zmianą jest rozszerzenie zakresu spraw, które mogą być rozpoznawane w trybie uproszczonym o skargi na postanowienia oraz skargi na bezczynność i przewlekłość postępowania. Zatem tego rodzaju sprawy będą mogły być rozpoznawane bez obowiązku kierowania ich na rozprawę. Jest to pozytywna zmiana biorąc pod uwagę charakter skargi na bezczynność i przewlekłość postępowania. W takich bowiem sprawach wpadkowych co do zasady stan faktyczny jest klarowny, a podatnikowi zależy na szybkim rozpoznaniu. Ponadto w ramach wskazanej zmiany dodaje się regulację, dzięki której sprawy w trybie uproszczonym będą rozpoznawane w składzie 3 sędziów, aby dodatkowo wzmocnić gwarancję ochrony interesów podatnika.

W ramach siódmej już zmiany, ustawa zmieniająca przewiduje „nowości” w ramach pomocy prawnej, w szczególności zmiany dotyczące usprawnienia procedury wyznaczania pełnomocników z urzędu oraz zapewnienia zachowania terminów procesowych istotnych dla obywatela reprezentowanego przez pełnomocnika ustanowionego w ramach pomocy prawnej. Jak bowiem wskazują dodane art. 177 § 3-6 W razie ustanowienia w ramach prawa pomocy adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego po wydaniu orzeczenia, na wniosek złożony przez stronę, której doręcza się odpis orzeczenia z uzasadnieniem sporządzonym z urzędu, albo przez stronę, która zgłosiła wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, termin do wniesienia skargi kasacyjnej biegnie od dnia zawiadomienia pełnomocnika o jego wyznaczeniu, jednak nie wcześniej niż od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Natomiast 
w przypadku odmowy przyznania prawa pomocy w zakresie obejmującym ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego na wniosek, o którym mowa w § 3, bieg terminu do wniesienia skargi kasacyjnej nie może rozpocząć się wcześniej niż od dnia doręczenia stronie postanowienia, a jeżeli strona wniesie środek zaskarżenia na to postanowienie - wcześniej niż od dnia doręczenia postanowienia kończącego postępowanie w tym przedmiocie."

Kolejna zmiana może być istotna dla obecnych, jak i przyszłych doradców podatkowych. W art. 163 zmianie ulega § 2, zgodnie z którym po nowelizacji postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu stronom. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem. Doręczając postanowienie należy pouczyć stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka odwoławczego. Powyższe powoduje zrównanie pozycji procesowej doradców podatkowych z uprawnieniami i obowiązkami adwokatów i radców prawnych w postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

W ramach kolejnej regulacji, która podlega zmianie na skutek omawianej nowelizacji to rozszerzenie zakresu zwolnień z obowiązku uiszczania kosztów sądowych - o sprawy dotyczące udzielania cudzoziemcom ochrony, sprawy dotyczące dodatków mieszkaniowych oraz dla organizacji pożytku publicznego w sprawach własnych.

Wśród omawianych zmian, warto również dodać, że przewidziano wprowadzenie zdolności sądowej organów administracji publicznej – ma to na celu jednoznaczne wskazanie, iż organy administracji publicznej mają zdolność występowania przed sądami administracyjnymi. Ponadto ustawa wprowadza zasadę, iż pełnomocnikiem organu w postępowaniu sądowo-administracyjnym może być funkcjonariusz lub pracownik kierowanej przez ten organ jednostki organizacyjnej.

Zmiany obowiązują od 15 sierpnia 2015 r., jednakże zgodnie z treścią przepisów przejściowych ustawy zmieniającej część nowych regulacji będzie miała zastosowanie również do postępowań wszczętych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy.

Marta Mikosz

Specjalista z zakresu prawa podatkowego. Związana z Kancelarią Ślązak, Zapiór i Wspólnicy, gdzie jest odpowiedzialna za bieżącą obsługę klientów, w szczególności w zakresie związanym z prowadzeniem postępowań podatkowych oraz administracyjnych, a także w ramach kontroli podatkowej i skarbowej.

Autorka bloga na temat zmian, obowiązków oraz uprawnień, a przede wszystkim możliwości, jakie daje prawo podatkowe osobom prawnym i fizycznym – www.opodatkowany.pl

Polecamy w INFORRB

Czy noclegi w schronisku młodzieżowym są opodatkowane VAT

Jak wyliczyć ekwiwalent dla nauczyciela w placówce nieferyjnej

Czy opodatkować dofinansowanie do studiów i kursów kwalifikacyjnych nauczycieli