Faktura gminy działającej jako inwestor zastępczy

Powyższe pytanie  powstało na tle następującego stanu faktycznego.

Gmina podpisuje umowy z mieszkańcami o wykonanie podłączenia budynku mieszkalnego prywatnego do sieci wodociągowej wybudowanej wcześniej ze środków gminnych. Gmina działa w tym zakresie w charakterze inwestora zastępczego, gdyż koszt przyłącza ciąży na osobie ubiegającej się o przyłączenie do sieci, a nie na gminie. Tak więc wykonanie przyłącza nie jest wykonywane przez gminę w ramach jej zadań statutowych.

Gmina ma natomiast możliwość otrzymania dotacji z NFOŚ I GW i w części pokryć koszty wykonania takiego przyłącza. Takie dofinansowanie zmniejsza koszt przyłącza. Gmina podejmuje się wykonania dokumentacji i budowy podłączenia wodociągowego i kanalizacyjnego jako inwestor zastępczy i do pełnego rozliczenia po jej zakończeniu.

Warunkiem jednak tego przedsięwzięcia jest uzyskanie przez gminę dofinansowania z tego funduszu. Gmina planuje zawrzeć z mieszkańcami umowy, w których każdy z mieszkańców wyrażających chęć podłączenia budynku mieszkalnego do sieci wpłaci zaliczkę w wysokości 500,00 zł na konto dochodów gminy w terminie 7 dni od dnia podpisania umowy. Gdyby gmina nie uzyskała dotacji z NFOŚ I GW zaliczki zostaną zwrócone.

W związku z powyższym powstała wątpliwość czy w momencie otrzymania zaliczki powstanie obowiązek podatkowy wynikający z ustawy o podatku od towarów i usług, a kwota 500,00 zł jest kwotą należną jako całość świadczenia. Czy w chwili dokonywania wpłat zaliczek powstanie obowiązek wystawienia faktury?

Czytaj także: Kolejna faktura korygująca czy dodatkowa faktura>>

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na istotną informację zawartą w opisanym powyżej stanie faktycznym, zgodnie z którą gmina w tym przypadku wykonuje usługę przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego, ale nie realizuje w tym zakresie zadania statutowego, tylko działa jako inwestor zastępczy. Taka sytuacja jest oczywiście możliwa i znana w praktyce.

Zgodnie z przepisami art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858,ze zmianami), jeśli umowa o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzenie ścieków nie stanowi inaczej, odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy wodociągowych lub instalacji i przyłączy kanalizacyjnych z urządzeniami pomiarowymi włącznie.

Zgodnie natomiast z przepisem art. 15 ust. 2  tej ustawy realizację budowy przyłączy musi zapewnić sobie na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie do sieci. Ustawa nie zabrania, aby budowa przyłączy realizowana była w ramach inwestycji prowadzonej przez gminę. Trzeba jednak pamiętać, że koszt budowy przyłączy nie może być ponoszony przez gminę, gdyż ciężar ten przeniesiony został przez ustawodawcę na osobę ubiegającą się o przyłączenie do budowanej sieci. W takim to właśnie przypadku gmina może występować w zakresie przyłączy jako „inwestor zastępczy” w stosunku do mieszkańców, którzy wystąpili z wnioskiem o wykonanie przyłącza przy okazji realizacji inwestycji.

W związku z tym, iż brak jest przepisów prawnych nakładających na właścicieli nieruchomości obowiązek podłączenia się do kanalizacji czy wodociągu, brak jest też obowiązku prawnego w zakresie poniesienia kosztów budowy przyłącza przez te osoby. Jak wspomniano możliwe jest natomiast, aby to gmina wykonała takie przyłącze. Z uwagi natomiast na to, że budowa przyłączy nie jest zadaniem gminy, to nie może ona ich finansować. W praktyce więc gminy zwracają się o dofinansowanie takich prac z różnego rodzaju funduszy, a także gminy często zawierają z mieszkańcami odpowiednie umowy, wyrażające wolę powierzenia gminie wykonania przyłącza. Praktyką dość powszechną jest również pobranie od mieszkańców zaliczek na poczet kosztu budowy przyłącza.

W takiej sytuacji powstaje pytanie jak opodatkować taką usługę podatkiem VAT i dalej: czy trzeba będzie wystawić fakturę VAT.

Kwestia podatku VAT w sytuacji kiedy gmina realizuje swoje zadania statutowe w zakresie wodociągów i kanalizacji była wielokrotnie wyjaśniana. W tym zakresie znane są orzeczenia sądów administracyjnych i interpretacje podatkowe, zgodnie z którymi w takim przypadku obciążenie podatkiem VAT nie wystąpi, gdyż dotacja czy dofinansowanie ogólne, przekazane na działalność jednostki, nie wiąże się z konkretną dostawą towarów lub świadczeniem usług, a w związku z tym brak jest ostatecznego odbiorcy takich towarów lub usług. Moim zdaniem w takim przypadku istotne jest również, iż w sytuacji gdy gmina wykonuje swoje zadania statutowe nie działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, zgodnie z przepisem art. 15 ust. 6 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z inną sytuacją, a mianowicie gmina wykonuje przyłącze, co jednak nie stanowi jej zadania statutowego. W takim przypadku gmina nie będzie korzystała z powołanego powyżej przepis art. 15 ust. 6 ustawy o VAT, ale w zakresie podatku VAT będzie w tym przypadku działała jak podatnik tego podatku.

W związku z tym istotne znaczenie będzie miał przepis art. 29 ust. 1 ustawy o VAT, zgodnie z którym podstawą opodatkowania jest obrót (z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5tej ustawy). Obrotem zaś jest kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę należnego podatku. Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku.

Czytaj także: Kasy fiskalne w gminach>>

Przepis ten oznacza, że do podstawy opodatkowania podatkiem od towarów i usług wlicza się dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze, ale tylko takie, które mają bezpośredni wpływ na kwotę należną (cenę) z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług. Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba ustalić jakie są szczegółowe warunki, na których będzie przyznane dofinansowanie. W przypadku gdy dofinansowanie będzie się wiązać z konkretną dostawą towarów lub świadczeniem usług, a więc będzie stanowiło dopłatę do ceny towaru lub usługi, wtedy tego rodzaju dofinansowanie stanowić będzie - obok ceny - uzupełniający element podstawy opodatkowania z tytułu danej dostawy lub świadczenia usług. Tak więc kryterium uznania dotacji za zwiększającą obrót jest fakt czy dotacja dokonywana jest w celu sfinansowania konkretnej czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Natomiast w przypadku, gdy dofinansowanie nie da się powiązać z konkretnymi czynnościami podlegającymi opodatkowaniu tym podatkiem, a więc służy pokryciu ogólnych kosztów działalności podatnika, wtedy takie dofinansowanie nie stanowi obrotu w rozumieniu przepisu art. 29 ust. 1 ustawy o VAT, czyli nie zwiększa podstawy opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

Istotne jest więc na jaki dokładnie cel będzie uzyskane dofinansowanie. Z uwagi na fakt, iż  dofinansowanie opisane w stanie faktycznym będzie związane z wykonaniem przyłącza, ale nie w ramach zadań własnych gminy, tylko na zasadzie inwestora zastępczego, można przyjąć, że uzyskane przez gminę dofinansowanie będzie miało ściśle określony cel. Nie będzie to więc dofinansowanie na pokrycie kosztów związanych z realizacją zadań własnych gminy związanych ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę i zbiorowym odprowadzaniem ścieków, ale będą to środki pieniężne bezpośrednio związane z wykonaną przez gminę usługą przyłącza. Tak więc należałoby przyjąć moim zdaniem, iż dofinansowanie stanowić będzie dopłatę do ceny świadczonej przez gminę usługi wykonania przyłącza. W wyniku dofinansowania wykonania przyłączy mieszkańcy uzyskają sfinansowanie ww. środkami pieniężnymi wynagrodzenia za wykonanie przyłącza.

Z powyższego wynika, że w takim przypadku kwota dofinansowania powinna, zgodnie z przepisem art. 29 ust. 1 ustawy o VAT, być uwzględniona w kwocie należnej z tytułu wykonanej przez gminę usługi przyłącza. To z kolei oznacza, że wartość usługi przyłącza musi uwzględniać kwotę dofinansowania. Jeśli kwota dofinansowania wynosić będzie np. 1500,00 zł w przeliczeniu na jedno przyłącze, to wtedy dla celów podatku VAT Gmina będzie zobowiązania do wykazania obrotu z tytułu wykonanej usługi w kwocie jednostkowej 1500,00 zł.

Powstaje w związku z tym pytanie – jak zafakturować takie usługi?

Odbiorcami usługi przyłącza są niewątpliwie osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej – mieszkańcy. W związku z tym należy przypomnieć, że zgodnie z przepisem art. 106 ust. 4 ustawy o VAT podatnicy tego podatku nie mają obowiązku wystawiania faktur VAT osobowym fizycznym nie prowadzącym działalności gospodarczej, chyba, że na żądanie tych osób. Tak więc jeśli osoby fizyczne nie żądają faktury, nie ma obowiązku ich wystawiania. Nie zmienia to jednak faktu, że zarówno kwota należna jak i kwota podatku muszą być uwzględnione w ewidencji podatku VAT, a następnie w deklaracji dla tego podatku.

Jeśli natomiast osoba fizyczna zażąda wystawienia faktury, to oczywiście taką fakturę należy wystawić. Zgodnie z opisem stanu faktycznego gmina zamierza zawrzeć z mieszkańcami umowy, na podstawie których mieszkańcy będą wpłacali zaliczki w kwocie 500,00 zł. Zgodnie z przepisem art. 19 ust. 11 ustawy o VAT jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano cześć należności (np. zaliczkę) obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania tej części. Przy czym fakturę można wystawić nie później niż 7 dnia od dnia otrzymania zaliczki (par. 10 pkt 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie maja zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 68 poz. 360). Tak więc już samo przyjęcie zaliczki w kwoce 500,00 zł powodować będzie obowiązek wystawienia faktury.

Jeśli zaliczka okaże się całością wynagrodzenia, wtedy zgodnie z przepisem par. 10 pkt 6 powołanego rozporządzenia nie ma obowiązku wystawiania faktury końcowej. Jeśli natomiast okaże się, że kwota należna z tytułu wykonania przyłącza przekroczyła zaliczkę, należy wystawić fakturę końcową z wykazaniem pozostałej kwoty należnej.

Czytaj także: Na jakie kwoty i kiedy wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż lokalu komunalnego przez gminę>>

Powstaje jeszcze jedna kwestia do wyjaśnienia: w umowach z mieszkańcami gmina może określić całkowity koszt wykonania przyłącza na kwotę określoną z góry w wysokości 500,00 zł. Jak należy postąpić, gdy okaże się, że dofinansowanie przekroczyło tę kwotę?

W takim przypadku powstaje sytuacja, w której dla celów podatku VAT gmina jest obowiązana wykazać kwotę należną za wykonaną usługę z uwzględnieniem dofinansowania (zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o VAT), ale od mieszkańców gmina będzie mogła żądać zapłaty kwoty wynikającej  z umowy, tj. koty 500,00 zł.

Dodać jeszcze trzeba, że w przypadku, gdy gminie nie uda się uzyskać dofinansowania i zgodnie z umową z mieszkańcami gmina będzie zwracała pobrane zaliczki, wtedy wystąpi obowiązek wystawienia faktur korygujących – oczywiście w tych przypadkach gdy uprzednio wystawione zostały faktury VAT.

Na zakończenie trzeba podkreślić, iż powyższe uwagi nie będą miały zastosowania do sytuacji, w której gmina uzyskałaby dofinansowanie związane z jej działalnością, a nie dofinansowanie do ściśle określonej usługi. W takim bowiem przypadku, gdy dofinansowanie ma charakter ogólny, w myśl przepisu art. 29 ust. 1 ustawy o VAT, dofinansowanie takie nie powiększa podstawy opodatkowania tym podatkiem.

Elżbieta Olechniewicz

Radca prawny specjalizujący się w tematyce podatku VAT

samorzad.infor.pl