Procedura egzekucji opłaty za odbiór odpadów komunalnych

Podobnie jak w przypadku egzekucji podatków i opłat lokalnych, również odnośnie do opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi niezbędna jest w tym zakresie gruntowna znajomość dwóch aktów prawnych. Pierwszy to ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.), a drugi – rozporządzenie Ministra Finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: r.w.p.e.a.).

Polecamy: Podatki 2015 - komplet

Upomnienie i tytuł wykonawczy

Zanim organ egzekucyjny (będący jednocześnie na gruncie „opłaty śmieciowej” wierzycielem) doprowadzi do formalnego wszczęcia postępowania egzekucyjnego, co – zgodnie z art. 26 § 5 u.p.e.a. – może jedynie nastąpić w jednym z dwóch przypadków doręczenia:

1. zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub
2. dłużnikowi zajętej wierzytelności (np. bankowi, zakładowi czy też organowi rentowo-emerytalnemu) zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego – o ile nastąpiło to przed doręczeniem

– musi, z uwzględnieniem pewnych wyjątków, doprowadzić do zrealizowania jednej z zasad ogólnych postępowania egzekucyjnego, którą wyraża art. 15 u.p.e.a. Mowa tu o tzw. zasadzie zagrożenia, która jedynie wówczas dopuszcza możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego, gdy po bezskutecznym upływie terminu do wykonania ciążącego na zobowiązanym obowiązku (czyli w sytuacji gdy podmiot, który złoży deklarację w sprawie wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami, nie wywiąże się z terminu płatności wskazanego w uchwale organu stanowiącego gminy) otrzyma on od wierzyciela pisemne upomnienie.

Zobacz również serwis: Podatki

W przeciwieństwie do tytułu wykonawczego, którego zawartość wskazuje art. 27 u.p.e.a., to upomnienie nie ma wskazanych elementów obligatoryjnych poza wymogiem zawarcia się w nim:

• wezwania do wykonania obowiązku (dokonania zapłaty opłaty),
• pouczenia, że w przypadku ponownego niedotrzymania terminu sprawa płatności zostanie skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego (co może nastąpić już po upływie siedmiu dni od daty jego doręczenia).

Tak więc zobowiązany do zapłaty „opłaty śmieciowej” ma de facto dwa terminy na realizację ciążącego na nim obowiązku: ten wynikający z uchwały organu stanowiącego gminy oraz wskazany w upomnieniu.

Od obowiązku realizacji zasady zagrożenia przewidziano w § 13 r.w.p.e.a. zamknięty katalog czterech wyjątków stanowiących przypadki, w których formalne wszczęcie postępowania egzekucyjnego może nastąpić bez uprzedniego wystawienia i doręczenia zobowiązanemu upomnienia. Są to sytuacje, w których:

1. należność pieniężna została określona w orzeczeniu,
2. zobowiązany ma ustawowy obowiązek obliczenia lub uiszczenia należności pieniężnej bez wezwania,
3. egzekucja dotyczy należności ze ściśle określonego tytułu: grzywny (nałożone mandatem karnym w postępowaniu: w sprawach o wykroczenia lub karnym skarbowym), kary pieniężne i koszty postępowania orzeczone w postępowaniach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, odszkodowania orzeczone w sprawach o naprawienie szkód wyrządzonych przez skazanych w mieniu zakładów karnych i aresztów śledczych, grzywien w celu przymuszenia nakładanych w postępowaniu egzekucyjnym obowiązków o charakterze niepieniężnym,
4. egzekucja dotyczy kosztów: upomnienia i egzekucyjnych.

Z punktu widzenia „opłaty śmieciowej” niezwykle istotne są dwa pierwsze wyjątki, gdyż w sytuacji, w której w treści deklaracji składanej przez podmioty zobowiązane do uiszczania tej należności znajdzie się pouczenie o możliwości wystawienia na jej podstawie tytułu wykonawczego, wówczas przy braku wpłaty i po uprzednim doręczeniu upomnienia nie ma potrzeby wydawania decyzji określającej wysokość zaległości w tym zakresie.

W sytuacji gdy takiego pouczenia nie ma (np. na skutek niedopatrzenia organu stanowiącego gminy przy podejmowaniu uchwały w sprawie wzoru deklaracji), konieczne jest wydanie w tym zakresie decyzji określającej.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że orzecznictwo sądów administracyjnych zdefiniowało w sposób wyczerpujący pojęcie orzeczenia wskazane w pierwszym wyjątku, na potwierdzenie czego można wskazać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 maja 2011 r. (sygn. akt II FSK 149/10), w którym sąd stwierdził, że „»należność określona w orzeczeniu« dotyczy jedynie rodzaju aktu administracyjnego, z którego ta należność wynika, a normodawca posłużył się terminem »określona« w znaczeniu potocznym, abstrahując od znaczenia, jakie zostało nadane temu pojęciu na gruncie innych aktów prawnych, takich jak chociażby o.p. (Ordynacja podatkowa – przyp. red.), która wyraźnie rozróżnia decyzje określające – jako decyzje deklaratoryjne i decyzje ustalające – decyzje o charakterze konstytutywnym. Rozporządzenie zawierające przepisy wykonawcze do u.p.e.a., regulującej egzekucje różnego rodzaju obowiązków, nie tylko tych, do których zastosowanie znajdują przepisy o.p., nie może być więc interpretowane bezkrytycznie jedynie pod kątem unormowań tej ustawy i przyjętej na jej gruncie terminologii”. Z przytoczonego wyroku wynika, że w przypadku niezłożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami będzie musiała być wydana decyzja określająca jej wysokość, która wskaże wysokość i terminy płatności tej należności. Będzie ona mogła wówczas być podstawą do wszczęcia postępowania egzekucyjnego bez uprzedniego wystawienia i doręczenia zobowiązanemu upomnienia.

Rodzaje egzekucji

Z chwilą uzyskania na gruncie „opłaty śmieciowej” przez organ będący wierzycielem z tego tytułu również uprawnień egzekucyjnych wytworzyła się sytuacja, w której mogą one być realizowane tak samo, jak w przypadku naczelników urzędów skarbowych. W pierwszej kolejności pracownik właściwego urzędu gminy (miasta) będzie mógł na podstawie wystawionego przez swojego pracodawcę tytułu wykonawczego udać się do miejsca zamieszkania zobowiązanego i zażądać realizacji ciążącego na nim obowiązku w gotówce.

Będzie również uprawniony np. do zajęcia mienia ruchomego i następnie jego sprzedania w celu uzyskania środków finansowych na pokrycie należnego zobowiązania.

To tzw. egzekucja terenowa, której przeciwieństwem (aczkolwiek zmierzającym do zrealizowania tego samego celu) jest tzw. egzekucja biurkowa. Polega ona na dążeniu do uzyskania zapłaty z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami na podstawie stosowania poszczególnych środków egzekucyjnych (zawsze na podstawie tytułu wykonawczego), ale nie wiąże się już z wizytami w terenie i pobieraniem gotówki bezpośrednio od zobowiązanego.

Wskazanie najlepszej metody w sytuacji, gdy zmienione regulacje prawne dopiero co weszły w życie nie wydaje się możliwe ani zasadne. Potrzeba na to czasu i praktyki.

Nie bez znaczenia wydają się również kwalifikacje i predyspozycje pracowników wykonujących te czynności, gdyż o ile każdy może np. wystawić zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego, o tyle nie każdy może się nadawać do bezpośredniego poboru gotówki od zobowiązanego.

Polecamy także: Czy zaokrąglać opłatę śmieciową - sprzeczne interpretacje przepisów

Rodzaje środków egzekucyjnych

To nic innego, jak rodzaje czynności organu egzekucyjnego, poprzez które dąży on do zrealizowania przez dłużnika ciążącego na nim obowiązku. Ponieważ tekst dotyczy opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, pod uwagę weźmiemy tylko środki egzekucyjne w egzekucji należności pieniężnych, zawarte w art. 1a pkt 12a u.p.e.a. Może to być egzekucja z pieniędzy, wynagrodzenia za pracę, renty socjalnej lub świadczenia emerytalnego, rachunku bankowego, innych wierzytelności pieniężnych, papierów wartościowych, weksla, autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz praw własności przemysłowej, udziału w spółce z o.o., pozostałych praw majątkowych, a także ruchomości.

Przy egzekucji należności pieniężnych możliwa jest jeszcze egzekucja z nieruchomości, ale nie dotyczy to opłaty „śmieciowej”, gdyż jej wierzyciele będący jednocześnie organami egzekucyjnymi zostali pozbawieni możliwości stosowania tego środka egzekucyjnego.

Organ egzekucyjny ma obowiązek stosowania wyłącznie takich środków egzekucyjnych, które są literalnie wskazane w u.p.e.a. Jest również zobowiązany do stosowania środka najmniej uciążliwego dla dłużnika, co niewątpliwie wymaga pewnego rodzaju wyczucia i praktyki. Jest to również istotne z uwagi na sprawowaną przez sądy administracyjne kontrolę nad stosowaniem tych środków.

Ze środków egzekucyjnych, które w pierwszej kolejności powinny być stosowane w przypadku „opłaty śmieciowej”, należy wskazać na:

1. egzekucję z pieniędzy – to niewątpliwie najprostszy i jednocześnie najmniej uciążliwy środek egzekucyjny, polegający na dobrowolnej zapłacie przez zobowiązanego (co jest potwierdzane pokwitowaniem odbioru pieniędzy) lub na odebraniu mu pieniędzy, gdy wezwanie do ich zapłaty pozostanie bez odpowiedzi,
2. egzekucję z: rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, renty socjalnej czy świadczenia emerytalnego, co wiąże się z wysłaniem do dłużnika zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu prawa majątkowego zobowiązanego (obligatoryjną treść takiego zawiadomienia zawiera art. 67 § 2 u.p.e.a., który wskazuje m.in. na rodzaj stosowanego środka egzekucyjnego, oznaczenie dłużnika zajętej wierzytelności, zobowiązanego, wierzyciela czy też organu egzekucyjnego).

W przypadku wynagrodzenia za pracę oraz świadczeń rentowo-emerytalnych organ egzekucyjny powinien pamiętać, że prowadzona egzekucja może dotyczyć jedynie takiej ich części, jakie nie zostały przez ustawodawcę wyłączone spod egzekucji w ramach realizowania przez niego zasady poszanowania minimum egzystencji.

Koszty egzekucyjne

Koszty egzekucyjne obejmują należności z tytułu:

• wydatków egzekucyjnych, czyli udokumentowanych i faktycznie poniesionych przez organ kosztów związanych z prowadzoną egzekucją,
• opłat za czynności egzekucyjne, których charakter można określić jako rodzaj wynagrodzenia dla organu egzekucyjnego za dokonanie określonej czynności czy zastosowanie danego środka egzekucyjnego (np. za pobranie pieniędzy u zobowiązanego: 5% kwoty pobranej, nie mniej niż 2,5 zł, za zajęcie wynagrodzenia za pracę: 4% – nie mniej niż 2,5 zł).

W myśl reguły zawartej w art. 67c § 1 u.p.e.a., to zobowiązany jest obciążany kosztami egzekucyjnymi (nawet w sytuacji, gdy po dokonaniu czynności uregulował egzekwowaną należność). Od tej generalnej zasady u.p.e.a. przewiduje dwa wyjątki, w których koszty obciążają wierzyciela (i tym samym organ egzekucyjny). Są to przypadki, w których:

1. koszty nie mogą być ściągnięte od zobowiązanego (który nie posiada jakiegokolwiek majątku lub gdy egzekucja kosztów wiązałaby się z przewyższającymi je wydatkami),
2. wszczęcie i prowadzenie egzekucji nastąpiło niezgodnie z prawem.

Zarzuty jako środek ochrony zobowiązanego

Ustawodawca zawarł w art. 33 u.p.e.a. zamknięty katalog 10 sytuacji, których wystąpienie może być podstawą do zakwestionowania przez zobowiązanego prowadzonej wobec niego egzekucji. Dotyczą one m.in. takich sytuacji, jak:

1. wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku,
2. odroczenie terminu wykonania obowiązku albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej,
3. określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia, o którym mowa w art. 3 i 4 u.p.e.a.,
4. błąd co do osoby zobowiązanego,
5. niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego,
6. brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia, o którym mowa w art. 15 § 1 u.p.e.a.,
7. zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego,
8. prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny,
9. niespełnienie wymogów określonych w art. 27 u.p.e.a. (elementy tytułu wykonawczego).

Zobowiązany ma siedem dni od doręczenia mu kopii tytułu wykonawczego na wniesienie zarzutów i nawet jeśli to zrobi, nie wstrzymuje to prowadzonego wobec niego postępowania. Wstrzymanie postępowania lub określonej czynności może natomiast nastąpić w uzasadnionych przypadkach z inicjatywy organu egzekucyjnego.

Podstawa prawna:

• Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015; ost. zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 1529)
• Rozporządzenie Ministra Finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. nr 137, poz. 1541; ost. zm. Dz.U. z 2004 r. nr 10, poz. 79)