Odliczanie przez JST podatku naliczonego od inwestycji, gdy zmieniło się ich przeznaczenie

Pytanie do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) skierował Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 22 grudnia 2016 r. (sygn. akt I FSK 972/15).

Stan faktyczny

W latach 2009-2010 gmina zrealizowała inwestycję polegającą na budowie świetlicy wiejskiej. Poniesione z tego tytułu wydatki zostały udokumentowane fakturami VAT. Po oddaniu inwestycji do użytkowania (w 2010 r.) świetlica została nieodpłatnie przekazana w zarząd gminnego ośrodka kultury. Z czasem gmina postanowiła jednak przenieść świetlicę do majątku gminy i wykorzystywać ją zarówno nieodpłatnie na cele gminnej społeczności, jak i świadczyć opodatkowane usługi wynajmu na cele komercyjne.

W tej sytuacji gmina powzięła wątpliwość, czy postępując w ten sposób - zważywszy, że dotychczas nie odliczała podatku naliczonego od wydatków na inwestycję - uzyska prawo do odliczenia (poprzez dokonanie korekty) podatku naliczonego.

Interpretacja indywidualna i stanowisko sądu administracyjnego

Gmina wystąpiła do Ministra Finansów z wnioskiem o interpretację indywidualną w tej kwestii. Gmina stała na stanowisku, że będzie uprawniona do częściowego odliczenia VAT naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących wydatki na budowę świetlicy (w drodze korekty wieloletniej). Minister Finansów nie podzielił jednak stanowiska gminy. W interpretacji stwierdził, że nie przysługuje jej prawo od odliczenia podatku naliczonego od tych wydatków.

Interpretacja ta została przez gminę zaskarżona do WSA w Gdańsku. Sąd w wyroku z 18 stycznia 2014 r. (sygn. akt I SA/Gd 1193/14) przyznał rację gminie i uchylił interpretację indywidualną. Sąd uznał, że początkowe przeznaczenie przez podatnika nabytych towarów i usług do wykonywania czynności niepodlegających opodatkowaniu nie pozbawia go prawa do dokonania późniejszego odliczenia naliczonego VAT w razie zmiany przeznaczenia tych towarów lub usług - i wykorzystania ich do czynności opodatkowanych.

Wyrok ten został z kolei zaskarżony przez Ministra Finansów do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA w kwestii rozstrzygnięcia przedstawionej mu sprawy powziął istotne wątpliwości. Skierował zatem do TSUE tzw. pytanie prejudycjalne w tym zakresie.

Rozstrzygnięcie TSUE

Efektem działania NSA jest właśnie wyrok TSUE z 25 lipca 2018 r. Wyrok ten jest, co do zasady, korzystny dla jednostek samorządu terytorialnego.

Z ORZECZNICTWA Przepisy VAT należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, aby podmiot prawa publicznego korzystał z prawa do korekty odliczenia VAT zapłaconego od dobra inwestycyjnego stanowiącego nieruchomość w sytuacji takiej, jak rozpatrywana w postępowaniu głównym - gdy w chwili nabycia tego dobra: z jednej strony, ze względu na swój charakter, mogło ono być wykorzystywane zarówno do celów czynności opodatkowanych, jak i nieopodatkowanych, ale w początkowym okresie było wykorzystywane na cele działalności nieopodatkowanej, z drugiej strony ten podmiot prawa publicznego nie wskazał wyraźnie zamiaru wykorzystywania tego dobra do celów działalności opodatkowanej, ale też nie wykluczył, że będzie ono wykorzystywane do takich celów - o ile z analizy wszystkich okoliczności faktycznych, której przeprowadzenie należy do sądu krajowego, wynika, że został spełniony warunek (...), zgodnie z którym podatnik powinien działać w takim charakterze w momencie, w którym dokonał nabycia. Wyrok TSUE z 25 lipca 2018 r., w sprawie C-140/17

TSUE dopuścił więc, co do zasady, odliczanie przez gminy części VAT dotyczące inwestycji, które początkowo były wykorzystywane do działalności niepodlegającej opodatkowaniu, a następnie - przed upływem (najczęściej) dziesięcioletniego okresu korekty - zostały przeznaczone do wykorzystywania na czynności opodatkowane VAT.

W uzasadnieniu tego wyroku TSUE udzielił też odpowiedzi na pytanie, czy z punktu widzenia istnienia prawa do odliczenia istotne jest to, że dobro inwestycyjne będzie wykorzystywane zarówno do wykonywania czynności opodatkowanych, jak i niepodlegających opodatkowaniu (w ramach realizacji zadań organu władzy publicznej) i nie ma możliwości obiektywnego przypisania konkretnych wydatków inwestycyjnych do jednej z wyżej wymienionych grup czynności. Trybunał orzekł, że nie jest to istotne.

Z ORZECZNICTWA Na badanie (...) warunku, zgodnie z którym podatnik powinien działać w takim charakterze w chwili nabycia towaru, nie ma wpływu okoliczność, że obiektywny podział konkretnych wydatków inwestycyjnych na transakcje opodatkowane i nieopodatkowane jest trudny, a wręcz niemożliwy. Wyrok TSUE z 25 lipca 2018 r., w sprawie C-140/17

Wyrok ten bezpośrednio dotyczy zakupów dokonywanych przez gminy, lecz z punktu widzenia VAT działalność powiatów i województw nie różni się w istotny sposób od działalności gmin. Należy w związku z tym uznać, że omawiany wyrok ma odpowiednie zastosowanie również w przypadku zakupów dokonywanych przez powiaty i województwa.

Warunek nabycia w charakterze podatnika

Prawo do odliczenia w przypadkach, o których mowa, zaistnieje, jeżeli jednostka samorządu terytorialnego dokonała zakupu w charakterze podatnika. A ustalenie tego może być niekiedy problematyczne. W mojej ocenie właśnie to będzie stanowiło największy problem ze stosowaniem omawianego wyroku. Treść uzasadnienia do wyroku TSUE zawiera jednak w tym zakresie szereg wskazówek.

Po pierwsze, Trybunał wskazał, że "nawet jeśli jednoznaczna i wyraźna deklaracja zamiaru wykorzystania dobra do użytku gospodarczego przy jego nabyciu może być wystarczająca do stwierdzenia, że dobro zostało nabyte przez podatnika działającego w takim charakterze, to brak takiej deklaracji nie wyklucza, że taki zamiar może przejawiać się w sposób dorozumiany".

Po drugie, Trybunał wskazał, że "charakter dobra (...) stanowi element podlegający uwzględnieniu na potrzeby ustalenia, czy w chwili dostawy nieruchomości podatnik działał w takim charakterze, może wskazywać, że gmina zamierzała działać jako podatnik". Podobnie - jak czytamy w dalszej części uzasadnienia - "fakt, że już przed dostawą i nabyciem nieruchomości spornej w postępowaniu głównym gmina była już zarejestrowana jako podatnik VAT, stanowi wskazówkę przemawiającą za takim wnioskiem".

Działanie w charakterze podatnika jest wykluczone w przypadkach, w których jednostki samorządu terytorialnego nabywają dobro inwestycyjne jako organy władzy publicznej.

W takich przypadkach nie dokonują one nabycia w charakterze podatnika (zob. np. wyrok TSUE z 2 czerwca 2005 r. w sprawie C-378/02). W konsekwencji prawo do odliczenia nie może im przysługiwać - nawet w przypadku późniejszego wykorzystania tego dobra do działalności gospodarczej.

Z omawianego wyroku wynika, że taki scenariusz może mieć miejsce w szczególności, jeżeli początkowe wykorzystanie nieruchomości zostało dokonane w ramach realizacji przez JST zadań organu władzy publicznej. Okoliczność taka nie przesądza o tym, czy w momencie nabycia nieruchomości organ władzy publicznej działał jako podatnik, lecz stanowi wskazówkę, że jednostka nie działała w charakterze podatnika.

Trudno jest jednak stwierdzić, kiedy w świetle tych wskazówek polskie sądy administracyjne oraz organy podatkowe będą traktować zakupy dokonywane przez JST jako dokonywane przez podatników. W mojej ocenie bardziej prawdopodobne jest (zwłaszcza w przypadku sądów administracyjnych) liberalne podejście (tj. przyjęcie, że o ile z okoliczności danego przypadku wyraźnie nie wynika co innego, JST dokonuje zakupów działając w charakterze podatnika). Jednak czy faktycznie tak się stanie będzie można stwierdzić dopiero za kilka lub kilkanaście miesięcy.

Korekty dokonywane na podstawie wyroku TSUE

Na podstawie omawianego wyroku TSUE wiele jednostek samorządu będzie uprawnionych do odliczenia VAT w drodze korekty. Wyrok ten obowiązuje przy tym wstecz. W konsekwencji, powołując się na ów wyrok, JST mogą dokonywać korekt VAT również za nieprzedawnione lata podatkowe.

W 2013 roku gmina X nabyła budynek, działając w charakterze podatnika. Jednak do końca 2015 r. wykorzystywała ten budynek wyłącznie do działalności niepodlegającej opodatkowaniu. Dopiero w 2016 roku budynek ten został przez gminę częściowo przeznaczony do działalności opodatkowanej (jego część została wynajęta). W tej sytuacji, w oparciu o omawiany wyrok TSUE, gmina może korygować nie tylko VAT po zakończeniu lat 2018-2022, ale również za lata 2016 i 2017.

Trzeba zastrzec, że okres korekty wynikający z przepisów art. 91 ustawy o VAT (to bowiem na podstawie tych przepisów dokonywane są korekty podatku odliczonego związane ze zmianą przeznaczenia) wynosi dla nieruchomości oraz praw wieczystego użytkowania 10 lat (dla pozostałych towarów i usług wynosi on 5 lat). Dlatego do dokonywania korekt na podstawie omawianego wyroku TSUE nie będą uprawnione te JST, które inwestycje do działalności niepodlegającej opodatkowaniu wykorzystywały już przez okres 10 lat lub dłużej.

Gmina Y wybudowała i oddała do użytkowania w 2007 roku budynek świetlicy, który w tym samym roku nieodpłatnie przekazała w zarząd gminnego ośrodka kultury. W tej sytuacji ewentualne rozpoczęcie w 2018 roku wykorzystywania przez gminę tego budynku do wykonywania czynności opodatkowanych nie pozwoli gminie na odliczenie części podatku nieodliczonego przy budowie budynku - gdyż okres korekty dla tego budynku upłynął z końcem 2017 roku.

Tomasz Krywan