Ubezpieczenie wypadkowe - historia

W obecnym stanie prawnym, wypadkiem przy pracy, jest nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
•  podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

(art. 3. ust. 1. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych)

Obecnie, podstawową funkcją ubezpieczenia wypadkowego jest gwarantowanie środków egzystencji ubezpieczonemu, który w trakcie pracy doznał nieszczęśliwego wypadku i przez określony czas musi powstrzymywać się od jej wykonywania ze względu na stan zdrowia. Ryzyko związane z utratą zdolności do pracy w wyniku wypadku przy pracy dotyczy wszystkich osób aktywnych zawodowo. Podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu zapewnia m.in. prawo do: zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, jednorazowego odszkodowania, czy renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zobacz również: Odpowiedzialność zarządcy drogi a powierzenie odśnieżania osobie trzeciej

Pobieżnie przedstawiając aktualne funkcje i zasady ubezpieczenia wypadkowego, chcielibyśmy je skonfrontować z ewolucją idei ubezpieczania pracowników od nieprzewidzianych urazów jakich mogą doznać podczas czasu wykonywanej pracy. W pierwszej części zostanie omówiona geneza idei zapewnienia środków egzystencji poszkodowanemu w wypadku przy pracy pracownikowi, w drugiej kolejności przedstawimy najważniejsze z ustaw poprzedzających aktualnie istniejący stan prawny.

Idea zapewnienia środków egzystencji poszkodowanemu w wypadku przy pracy pracownikowi

O ile wypadki przy pracy zdarzały się zawsze, o tyle prawo pracownika do uzyskania środków egzystencji podczas niemożliwości wykonywania pracy narodziło się wraz z wiekiem XIX. Rozwój ubezpieczenia wypadkowego w nowoczesnej formie rozwijał się równomiernie do powoływanych stopniowo służb Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Era rewolucji przemysłowej, wraz z powstaniem wielkiego przemysłu fabrycznego, przyniosła również nową technologię pracy. Maszyny, z jednej strony popychały gospodarkę do przodu z zawrotnym do tej pory tempem, z drugiej wywoływały nieznane dotychczas urazy podczas pracy.

Odpowiedzią na te wydarzenia, w pierwszej kolejności były próby wypracowania systemu ochrony zdrowia i życia podczas pracy kobiet i dzieci. W 1833 roku, w Anglii powołano inspekcję fabryczną. Następnie, podobne komórki powołano we Francji i Prusach. ( źródło: http://www.jobsafety.com.pl/historia-bhp-sluzba.html) . Kolejnymi krajami, w których funkcjonowały ubezpieczenia wypadkowe już w pierwszych latach XX wieku były m.in. Dania, Austria, Holandia, Rumunia, Niemcy czy Włochy.

Tej tendencji, towarzyszył opór pracodawców- odpowiedzią na powoływanie publicznych organów, czuwających nad warunkami pracy było powołanie stowarzyszenia pracodawców: National Safety of Factory Occupiers. Celem stowarzyszenia było zwalczanie ustawodawstwa państwowego z zakresu BHP.

Życie ludzkie zaczęło jednak znaczyć więcej niż dotychczas. Rozwój środków łączności, spowodował wzrost świadomości społecznej. Uważam, że walka o bezpieczne i higieniczne warunki pracy była elementem budowy systemu praw człowieka.

Po raz pierwszy profesjonalnych pracowników BHP powołano w 1906 roku w Stanach Zjednoczonych. Była to odpowiedź na prowadzoną wówczas w Stanach Zjednoczonych kampanię „walki z zabijaniem ludzi bez wojny”. Duża liczba wypadków śmiertelnych w przemyśle ciężkim prowadziła do wszczęcia społecznej debaty na temat bezpieczeństwa pracy i ewentualnych następstw nieszczęśliwych wypadków. Komórka BHP w Polsce powstała dopiero w sierpniu 1953 roku.

Z koeli na gruncie międzynarodowym, w 1919 roku- powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy, czuwająca nad prawami i warunkami pracowników. 

Polecamy serwis: ZUS

Prawne podstawy ubezpieczenia wypadkowego

Ważnym elementem wpływającym na rozwój podstaw prawnych ubezpieczenia wypadkowego było zdefiniowanie odpowiedzialności cywilnej pracodawców za szkody powstałe podczas pracy. Znowu,  prekursorem stała się Anglia, gdzie w 1840 roku wprowadzono dla pracodawców obowiązek zwrotu kosztów leczenia i zagwarantowania świadczeń pieniężnych osobom, które doznały uszczerbków na zdrowiu w miejscu pracy.

Tam, gdzie nie istniały podstawy ubezpieczenia wypadkowego, stwarzano system odpowiedzialności cywilnej pracodawców za wypadki przy pracy. Z perspektywy można stwierdzić, że udzielenie jedynie jednorazowego ekwiwalentu za doznaną szkodę w wypadku przy pracy, nie realizowało podstawowej funkcji ubezpieczenia wypadkowego- mianowicie zapewnienia trwałego zabezpieczenia egzystencji na wypadek niezdolności do pracy z powodu wypadku w zatrudnieniu. Ponadto, uzyskanie odszkodowania od pracodawcy zwykle wiązało się dla pracownika z długotrwałym procesem, podczas którego należało uzyskać prawomocne orzeczenie nakładające na pracodawcę obowiązek wypłaty świadczenia.

Początkowo, idea ochrony zdrowia pracowników podczas pracy była rozwijana niezależnie: z jednej strony przez towarzystwa ubezpieczeniowe, z drugiej przez inspekcje pracy. Z jednej więc strony, skupiano się na skutkach wypadków, z drugiej- na przeciwdziałaniu przyczynom nieprzewidzianych urazów, doznawanych przez pracowników w miejscu pracy.
Przybliżając perspektywę do gruntu polskiego, na uwadze należy mieć ustawodawstwa poszczególnych państw zaborczych.

Na obszarach byłego zaboru austriackiego obowiązywała austriacka ustawa z dnia 28 grudnia 1887 roku o przymusowym ubezpieczeniu od wypadków przy pracy.

Ustawa obejmowała ubezpieczeniem stosunkowo najszerszą w porównaniu z pozostałymi zaborami grupę pracowników fizycznych i umysłowych. Podstawą do wypłaty świadczeń był brak możliwości zarobkowania, powstały na skutek wypadku przy pracy, a trwający dłużej niż cztery tygodnie. Ustawa austriacka znała całkowitą niezdolność do zarobkowania, która uprawniała pracownika do otrzymywania renty w wysokości 2/3 średniego wynagrodzenia z ostatniego roku pracy, oraz częściową niezdolność, dającą prawo do ułamkowej części renty odpowiadającej odsetkowi uszczerbku na zdrowiu pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy. Ponadto pracownikowi niezdolnemu do zarobkowania z powodu wypadku przy pracy przysługiwał specjalny dodatek z tytułu bezradności. Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy nie przysługiwały tym pracownikom, którzy spowodowali wypadek z winy umyślnej, bądź też wypadek był efektem przestępstwa. W modelu austriackim administracja ubezpieczeniami od wypadków przy pracy została powierzona jednostkom terytorialnym, jakimi były Zakłady Ubezpieczeń od Wypadków.

„Z Dziejów Prawa”. T. 3 (11). Katowice 2010. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2763, s. 139—162

W zaborze pruskim obowiązywała Ordynacja Ubezpieczeniowa Rzeszy z 1911 roku.

Regulacja wymagała niemal powszechnego przymusu ubezpieczenia (…) miało miejsce połączenie ubezpieczenia na wypadek choroby i wypadku przy pracy w taki między innymi sposób, że niezdolność do zarobkowania spowodowana wypadkiem przy pracy przez pierwsze 13 tygodni uprawniała do zasiłku chorobowego, a po upływie tego terminu- do renty inwalidzkiej. Administracja i finansowanie systemu niemieckiego oparte były na organizacjach zawodowych pracodawców, którzy zrzeszali się w grupy, na przykład branżowe, a przez kalkulację ryzyka ustalali taryfy składek w wysokości niezbędnej do funkcjonowania stowarzyszeń powołanych dl celów ubezpieczeniowych.

Na ziemiach polskich, jedną z najważniejszych była ustawa scaleniowa (istotna była również ustawa z 7 lipca 1921 roku, poszerzająca krąg robotników objętych ubezpieczeniem wypadkowym). Z kolei ustawa scaleniowa włączyła w krąg ryzyka objętego ubezpieczeniem wypadkowym również skutki choroby zawodowej (zdefiniowanej w Rozporządzeniu Prezydenta RP z 23 sierpnia 1927 roku), a także szerzej rozumianych wypadków w zatrudnieniu. Instytucją czuwającą nad systemem ubezpieczenia wypadkowego na mocy ustawy scaleniowej był Zakład Ubezpieczeń od Wypadków. Co ciekawe, i odmienne od aktualnego stanu prawnego, ustawa scaleniowa nie wprowadzała okresu wyczekiwania jako jednego z warunków uzyskania prawa do świadczenia. Sposób ustalania renty dla poszkodowanego, wyglądał następująco:
- gdy niezdolność do pracy była w stopniu całkowitym: renta wynosiła 66%  przeciętnego wynagrodzenia plus 10% na każde dziecko, do maksymalnej kwoty dotychczasowego zarobku
-jeżeli niezdolność miała charakter częściowy i wielkość powyżej 10 %- renta przysługiwała proporcjonalnie do stopnia utraty zdolności zarobkowania

Renta wdowia wynosiła 30% podstawy renty zmarłego, a renta sieroca 20% tej podstawy.

Wprowadzając ubezpieczenie wypadkowe w kształcie podobnym do obecnego nadano odszkodowaniu postać świadczeń zryczałtowanych, przyznawanych bez uwzględnienia elementów indywidualnych, a także rozluźniono związek między wysokością odszkodowania i rozmiarem poniesionej szkody. Nie uwzględnia się przecież w wymiarze świadczenia wzrostu potrzeb pracownika z powodu choroby, czy też jego bliskich. Niektóre więc elementy szkody zostają przy wymiarze świadczenia pominięte. W nowoczesnych systemach ubezpieczeń wypadkowych, wyłączona więc została zasada miarkowania odszkodowania. W procesie ewolucji wysokość świadczeń jest uzależniona od rozmiaru doznanego uszczerbku i jego wpływu na zdolność do wykonywania pracy. A uzyskiwanie świadczenia od organów państwowych, uwalnia pracowników od potrzeby udowadniania winy pracodawcy w procesie cywilnym o nakaz wypłaty odszkodowania ( źródło: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego. Inetta Jędrasik- Jankowska).

Rafał Jędruchniewicz / Inventage Polska

Autorzy:

Rafał Jędruchniewicz i Aleksandra Mizołek.

Polecamy w INFORRB

Czy pieniądze utracone w wyniku wypadku trzeba zwracać poszkodowanemu pracownikowi

Jak dokumentować prawo do zasiłku opiekuńczego i chorobowego

Wynagrodzenie uwzględniane przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków