Przywrócenie do pracy nauczycielki - związkowca

Bardzo proszę o poradę dotyczącą przywrócenia do pracy nauczycielki-związkowca, której dyrektor wypowiedział umowę w wyniku zmiany planu nauczania, a na co związek zawodowy nie wyraził zgody. Czy w związku z tym, że art. 45 § 2 Kodeksu pracy, mówiący, że sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe, nie ma zastosowania do związkowców, nauczycielka zostanie przywrócona do pracy?

STAN FAKTYCZNY: W związku ze zmianą planu nauczania w zespole szkół niemożliwe było dalsze zatrudnianie wszystkich nauczycielek języka niemieckiego w pełnym wymiarze zajęć. Dwie z nich uczyły tego języka w gimnazjum, oprócz tego posiadały kwalifikacje do nauczania dodatkowych przedmiotów (historia i plastyka). Trzecia germanistka – ucząca w podstawówce – nie miała dodatkowych kwalifikacji, chociaż dyrektor wielokrotnie namawiał ją do zmiany wykształcenia. Wszystkie były zatrudnione na podstawie mianowania, miały taki sam staż pracy, stopień awansu zawodowego i podlegały ochronie. Nie zgodziły się na zmniejszenie pensum. Dlatego dyrektor zespołu musiał podjąć decyzję o zwolnieniu jednej z germanistek. Wybór padł na tę, która nie posiadała dodatkowych uprawnień i uczyła języka w podstawówce. Została ona zwolniona, chociaż podlegała ochronie związkowej, a zarząd związku zawodowego nie wyraził zgody na wypowiedzenie angażu. Nauczycielka wystąpiła do sądu – czy zostanie przywrócona do pracy?

ODPOWIEDŹ: W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu (art. 45 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; dalej: k.p.). Sąd może zasądzić na rzecz nauczycielki odszkodowanie, gdy uzna, że żądanie przywrócenia do pracy jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do szczególnej ochrony.

Nie ulega wątpliwości, że wypowiedzenie germanistce angażu nastąpiło z naruszeniem szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy działacza związkowego, wynikającej z art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (dalej: ustawa o związkach zawodowych), gdyż dokonano go bez zgody zarządu związku zawodowego. Jednak sąd na podstawie art. 477¹ ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) może uwzględnić roszczenie o odszkodowanie zamiast żądania o przywrócenie do pracy – zgłoszonego przez nauczyciela objętego ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy z art. 32 ustawy o związkach zawodowych – wówczas, gdy okaże się ono nieuzasadnione ze względu na jego sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Gdy zgłoszone żądanie zostanie tak ocenione przez sąd, może być uwzględnione roszczenie alternatywne (odszkodowawcze), mimo że nauczycielka nie zgłosiła takiego żądania i mimo że art. 45 § 2 k.p. nie ma zastosowania do pracowników objętych szczególną ochroną trwałości stosunku pracy (por. uchwałę SN z 30 marca 1994 r., sygn. akt I PZP 40/93).

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

W opisanej sytuacji można uznać, że przywrócenie germanistki do pracy byłoby nadużyciem prawa. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 1 czerwca 2016 r. (sygn. akt I PK 125/15), wydanym w podobnym stanie faktycznym, w sytuacji gdy wobec konieczności zmiany planu nauczania uniemożliwiającej zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy, pracodawca podejmuje starania zapewniające zagrożonej utratą pracy osobie dalsze zatrudnienie, a nauczyciel nie czyni nic, aby w zaistniałych warunkach zachować stanowisko pracy (oczekując realizacji związkowej ochrony trwałości stosunku pracy), żądanie przez taką osobę przywrócenia do pracy może być uznane za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do szczególnej ochrony.

W orzeczeniu tym sąd wskazał także na inną ważną kwestię. Otóż w rozpatrywanej sprawie nauczycielka-związkowiec oczekiwała, że dyrektor szkoły zwolni innych nauczycieli (uczących pozostałych przedmiotów), co zapewni jej uzupełnienie pensum. Sąd, odnosząc się do tych oczekiwań, wskazał, że wszelkie roszady kadrowe, podyktowane nie względami merytorycznymi, ale potrzebą zachowania za wszelką cenę stanowiska pracy działacza związkowego, godziłyby w nadrzędny interes uczniów, skoro powodowałyby zmianę dotychczasowego nauczyciela na innego, niemającego żadnego doświadczenia w nauczaniu dodatkowych przedmiotów. Co więcej, zwolnienie przez dyrektora któregoś z nauczycieli innego przedmiotu mogłoby też być postrzegane jako dyskryminacja, z uwagi na brak szczególnej związkowej ochrony trwałości stosunku pracy takiej osoby. Te spostrzeżenia Sądu Najwyższego odnoszą się również do stanu faktycznego opisanego w pytaniu. Teoretycznie zwolnienie nauczycieli, którzy dotychczas uczyli historii i plastyki, umożliwiłoby germanistkom uzupełnienie pensum, co z kolei nie powodowałoby konieczności dokonania wypowiedzenia angażu.

Wskazać także należy, że dyrektor zespołu przyjął obiektywne kryterium doboru nauczycielki do zwolnienia. Przy porównywalnych cechach, tj. staż pracy, stopień awansu zawodowego i podleganie ochronie, tylko wytypowana germanistka nie posiadała dodatkowych kwalifikacji do nauczania innych przedmiotów. W tej sytuacji rozwiązanie stosunków pracy pozostałych germanistek byłoby dla nich swoistą sankcją za podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Ponadto posiadanie dodatkowych uprawnień do nauczania innych przedmiotów daje pracodawcy większe możliwości decyzyjne w zakresie uzupełnienia pensum tych nauczycieli w razie kolejnego ograniczenia liczby godzin lekcyjnych z języka niemieckiego.

LESZEK JAWORSKI

prawnik, specjalista ds. prawa pracy, autor licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego

PODSTAWY PRAWNE

● art. 8, art. 45 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666)

● art. 477¹ ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822)

● art. 20 ust. 1 pkt 2, art. 91c ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379)

● art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881)