Jakie uprawnienia przysługują zatrudnionemu za pracę w nadgodzinach?

Zgodnie z literą prawa pracowników i pracodawców obowiązuje przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy. Podstawowy system czasu pracy wynosi w tych dniach 8 godzin, co daje przeciętny czas pracy 40 godzin tygodniowo. Wylicza się go dla jednego okresu rozliczeniowego.

Zdarzają się sytuacje, w których pracodawca potrzebuje swego pracownika do wykonania czynności powodujących, iż pracownik będzie zmuszony zostać w pracy kilka godzin dłużej lub nawet stawić się w miejscu pracy  w dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy (np. w sobotę). Co wtedy?

Zobacz również: Dodatkowe wynagrodzenia roczne „trzynastka”

Należna rekompensata

Ustawodawca wyróżnia dwie sytuacje – praca w dniu wolnym i praca powyżej 8 godzin. Podstawowym sposobem zaspokojenia roszczeń pracownika jest udzielenie czasu wolnego. W pierwszym przypadku pracownikowi przysługuje jeden dzień wolny od pracy. Nie jest to zależne od ilości przepracowanych godzin. Istotny jest fakt stawienia się i wykonywania czynności zawodowych. Jednakże jeżeli wykonywanie tych czynności zajmie więcej niż 8 godzin pracownikowi przysługuje dodatkowa rekompensata za wszystkie godziny powyżej  dobowej normy czasu pracy. W drugim przypadku pracodawca powinien udzielić na wniosek pracownika 1 godziny wolnego za 1 godzinę pracy albo 1,5 godziny wolnego za 1 godzinę pracy jeżeli pracodawca oddaje czas wolny z własnej inicjatywy.

Polecamy: Kodeks pracy 2016 z komentarzem + Jak przygotować się do zmian przepisów prawa pracy i ZUS w 2016 r. gratis

Gdy odbiór czasu wolnego inicjuje pracodawca musi to nastąpić przed upływem danego okresu rozliczeniowego. Ta zasada nie obejmuje sytuacji gdy inicjatorem jest pracownik.

Odstępstwa od reguły

Może się zdarzyć, że pracodawca z różnych powodów nie ma możliwości zrekompensowania pracy, np. w razie choroby pracownika, wykonywania pracy w wolny dzień pod koniec okresu rozliczeniowego albo braku współpracy pracownika w zakresie uzgodnienia terminu przyznania dnia wolnego. W takim wypadku pracodawca zobligowany jest do wypłacenia rekompensaty finansowej. Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

1) 100% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

• w nocy,
• w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2) 50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu.

Warto podkreślić, iż pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, jest pracującym w nocy. Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 2100 a 700.

Jak kształtuje się orzecznictwo w zakresie nadgodzin?

W związku z problematyką prawa pracy, konfliktów na linii pracownik – pracodawca dochodzi do sytuacji niedających się rozstrzygnąć bez angażowania sądu powszechnego.

Co w momencie, gdy pracodawca zaniecha ewidencji czasu pracy pracownika?

Do tego pytania ustosunkował się Sąd Apelacyjny w Białymstoku w Wyroku sygn. III APa 19/11 z dnia 13 września 2012 r. Sąd postanowił, iż zaniechanie przez pracodawcę ewidencji czasu pracy pracownika nie uprawnia przyjęcia domniemania o wiarygodności wersji czasu pracy przedstawionej przez pracownika.

Czy pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy przysługuje dodatek?

Zdaniem Sądu Najwyższego – nie. W Postanowieniu z dnia 27 marca 2012 r. sygn. III PK 77/11 SN w składzie jednoosobowym stwierdził, iż pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy nie przysługuje dodatek w razie nieustalenia dopuszczalnej liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy.

Czy praca w dniu wolnym musi oznaczać pracę w nadgodzinach?

Odpowiedź jest zawarta w Wyroku z dnia 8 marca 2013 r. sygn. II PK 204/12, w którym SN orzekł, że praca w dniu wolnym nie musi być równoznaczna z pracą w godzinach nadliczbowych, gdy pracownik nie wykonywał pracy ponad normę wynikającą z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

,,Przepis art. 147 k.p. ma swój zakres (przedmiot) regulacji i w związku z art. 130 oraz art. 129 k.p. gwarantuje pracownikowi określoną ilości dni wolnych od pracy. Nie stanowi jednak podstawy dla ustalenia normy prawnej, że praca w dniu wolnym powoduje obniżenie norm czasu pracy z art. 129 k.p.’’

W Wyroku zaś z 10 dnia kwietnia 2013 r. sygn. II PK 282/12 SN stwierdził także, iż błędny harmonogram oddawania dnia wolnego nie oznacza automatycznego przyznania wynagrodzeń i dodatków za pracę w nadgodzinach. Chodzi tu o terminarz umówiony wcześniej z pracodawcą, na który przystał pracownik. Zatrudniony nie może się później powołać na błąd, ponieważ nie dochował należytej staranności w ustalaniu grafiku.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 1502 z późn, zm.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2012 r. III PK 77/11,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2013 r. sygn. II PK 204/12,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2013 r. sygn. II PK 282/12
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 13 września 2012 r. sygn. III APa 19/11.

Polecamy serwis: Kadry i płace