Składniki wynagrodzenia pracownika samorządowego

Obligatoryjnymi składnikami wynagrodzenia pracownika samorządowego, oprócz wynagrodzenia zasadniczego, są m.in. dodatek za wieloletnią pracę, nagroda jubileuszowa, dodatkowe wynagrodzenie roczne, odprawa emerytalno-rentowa, odprawa z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z upływem kadencji. Ustawa o pracownikach samorządowych przewiduje także możliwość przyznania pracownikowi innych (fakultatywnych) składników wynagrodzenia. Należą do nich np. dodatki funkcyjne, dodatki specjalne, premie i nagrody.

Podstawą do ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego pracownika samorządowego jest zajmowane przez niego stanowisko oraz posiadane kwalifikacje zawodowe. W rozporządzeniu Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (dalej: rozporządzenie płacowe) został określony minimalny poziom wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach pracy dla pracowników samorządowych, z którymi stosunek pracy nawiązano na podstawie umowy o pracę. Jednak w regulaminie wynagradzania pracodawca powinien określić szczegółowe warunki wynagradzania - w tym maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego tych pracowników. Natomiast ustalając wysokość wynagrodzenia dla wójta, starosty i marszałka województwa oraz pozostałych członków zarządu powiatu i województwa, a także dla innych pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru, rada gminy, rada powiatu czy sejmik województwa zobowiązani są do przestrzegania nie tylko stawek zawartych w rozporządzeniu płacowym, ale również maksymalnej wysokości wynagrodzenia.

Dodatek za wieloletnią pracę

Pracownik samorządowy uzyskuje prawo do dodatku za wieloletnią pracę po pięciu latach pracy w wysokości 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek wzrasta o 1% za każdy kolejny rok pracy, aż do osiągnięcia 20% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.

Do okresów pracy uprawniających pracownika samorządowego do dodatku za staż wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. praca na roli, pobieranie zasiłku dla bezrobotnych).

Jeżeli praca w urzędzie stanowi dla pracownika samorządowego dodatkowe zatrudnienie, do okresu dodatkowego zatrudnienia nie wlicza się okresów zatrudnienia podstawowego. Pracownikowi samorządowemu, który wykonuje pracę w urzędzie lub jednostce w ramach urlopu bezpłatnego udzielonego przez pracodawcę w celu wykonywania tej pracy, do okresu dodatkowego zatrudnienia zalicza się zakończone okresy zatrudnienia podstawowego oraz okres zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił urlopu, ale tylko do dnia rozpoczęcia tego urlopu.

Dodatek za wieloletnią pracę wypłaca się w terminie wypłaty wynagrodzenia:

• począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym pracownik nabył prawo do dodatku lub wyższej stawki dodatku, jeżeli nabycie prawa nastąpiło w ciągu miesiąca,
• za dany miesiąc, jeżeli nabycie prawa do dodatku lub wyższej stawki dodatku nastąpiło pierwszego dnia miesiąca.

W maju 2017 r. dwóch pracowników samorządowych osiągnęło pięcioletni staż pracy. Pierwszy z nich osiągnął ten staż 1 maja 2017 r., a drugi 8 maja 2017 r. Dodatek za wieloletnią pracę zostanie wypłacony pierwszemu pracownikowi od maja, a drugiemu od czerwca 2017 r.

Dodatek stażowy przysługuje za dni, za które pracownik otrzymuje wynagrodzenie za pracę oraz za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby bądź konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje z tego tytułu zasiłek z ubezpieczenia społecznego.

Uprawnienie do dodatku za wieloletnią pracę w określonej wysokości powstaje z chwilą osiągnięcia przez pracownika samorządowego wymaganego przepisami stażu pracy. Natomiast warunkiem wypłaty dodatku za wieloletnią pracę jest udokumentowanie przez pracownika prawa do tego dodatku. Jeżeli w trakcie zatrudnienia pracownik dostarczy pracodawcy dokumenty potwierdzające staż uprawniający go do dodatku wyższego niż ustalony na podstawie dotychczas posiadanych dokumentów, pracodawca powinien dokonać przeliczenia wypłaconego dodatku i wypłacić pracownikowi należne wyrównanie uwzględniając trzyletni okres przedawnienia roszczenia o to świadczenie.

Dodatkowe wynagrodzenie roczne

Obligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia pracownika samorządowego jest dodatkowe wynagrodzenie roczne, powszechnie nazywane trzynastką.

Warunki uzyskania prawa do trzynastki oraz sposób obliczania wysokości tego świadczenia dla pracowników samorządowych określają przepisy ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości pracownik samorządowy nabywa po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. W przypadku nieprzepracowania u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem że okres ten wynosił co najmniej sześć miesięcy.

Z warunku przepracowania co najmniej sześciu miesięcy są zwolnieni:
pracownicy powołani do czynnej służby wojskowej albo skierowani do służby zastępczej,

• osoby, z którymi rozwiązano stosunek pracy w związku z: przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem, likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,
• osoby, które podjęły zatrudnienie: w wyniku przeniesienia służbowego, na podstawie powołania lub wyboru, w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy, w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jego reorganizacją, po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,
• osoby korzystające z urlopów: wychowawczego, macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego, dla poratowania zdrowia, do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego (dotyczy nauczycieli, w tym akademickich),
• w przypadku gdy stosunek pracy pracownika wygasł w związku z jego śmiercią.

Okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do sześciomiesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (uchwała Sądu Najwyższego z 7 lipca 2011 r., sygn. akt III PZP 3/11).

Zobacz: ZUS

Prawa do trzynastki pozbawia pracownika:

• nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy trwająca dłużej niż dwa dni,
• stawienie się do pracy lub przebywanie w pracy w stanie nietrzeźwości,
• wymierzenie kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,
• rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę z winy pracownika.

Dodatkowe wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie. Wynagrodzenie oraz inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane są do obliczenia podstawy dodatkowego wynagrodzenia rocznego według zasad obowiązujących przy
obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie.

Pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy, dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Nagroda jubileuszowa

Za wieloletnią pracę pracownikowi samorządowemu przysługuje nagroda jubileuszowa w wysokości:

• 75% wynagrodzenia miesięcznego po 20 latach pracy,
• 100% wynagrodzenia miesięcznego po 25 latach pracy,
• 150% wynagrodzenia miesięcznego po 30 latach pracy,
• 200% wynagrodzenia miesięcznego po 35 latach pracy,
• 300% wynagrodzenia miesięcznego po 40 latach pracy,
• 400% wynagrodzenia miesięcznego po 45 latach pracy.

Do okresów pracy uprawniających do nagrody jubileuszowej wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeśli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Zobacz: Pracownicy oświaty

Podstawę obliczenia nagrody jubileuszowej stanowi wynagrodzenie miesięczne przysługujące pracownikowi samorządowemu w dniu nabycia prawa do nagrody, a jeżeli dla pracownika jest to korzystniejsze - wynagrodzenie miesięczne przysługujące mu w dniu jej wypłaty. Dniem nabycia prawa do nagrody jubileuszowej jest dzień, w którym upływa termin uprawniający do tego świadczenia. Jeżeli w aktach osobowych nie ma odpowiedniej dokumentacji, warunkiem ustalenia prawa do nagrody jubileuszowej jest udokumentowanie przez pracownika samorządowego prawa do tej nagrody.

Załóżmy, że staż pracy pracownika samorządowego 30 czerwca 2017 r. wynosił 25 lat. Od 1 lipca 2017 r. osoba ta otrzymała podwyżkę wynagrodzenia. Nagroda jubileuszowa zostanie wypłacona 10 lipca 2017 r. W związku z tym wysokość nagrody należy obliczyć z uwzględnieniem nowego, wyższego wynagrodzenia.

Jeżeli pracownik nabył prawo do nagrody jubileuszowej, będąc zatrudniony w innym wymiarze czasu pracy niż w dniu jej wypłaty, podstawę obliczenia nagrody stanowi wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w dniu nabycia prawa do nagrody jubileuszowej. Wynagrodzenie miesięczne stanowiące podstawę ustalenia wysokości nagrody oblicza się według zasad
obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

Pracownik zatrudniony od 24 lat w jednej z jednostek samorządu terytorialnego w czerwcu 2013 r. uzupełnił dokumentację o wcześniejsze okresy zatrudnienia, wskutek czego okazało się, że w lipcu 2012 r. przysługiwała mu nagroda jubileuszowa za 25 lat pracy. Nagrodę wypłacono mu w lipcu 2013 r. W lipcu 2017 r. pracownik ten nabędzie prawo do nagrody za 30 lat pracy i w tym terminie pracodawca powinien ją mu wypłacić, mimo że od daty wypłaty poprzedniej nagrody nie minęło pięć lat. Pięcioletnie odstępy w wypłacie kolejnych nagród jubileuszowych zostały bowiem przewidziane jedynie na okoliczność uzyskania prawa do kolejnej nagrody jubileuszowej.

Pracodawca nie musi przestrzegać tych odstępów przy wypłatach nagrody, nawet jeśli wskutek przedłożenia przez pracownika dokumentacji zwiększającej jego staż pracy skraca się okres między poszczególnymi wypłatami tego świadczenia. Obowiązkiem pracodawcy jest wypłacenie nagrody niezwłocznie po nabyciu do niej prawa przez pracownika. Przepisy wprowadzają dwa wyjątki od tej zasady, tj.:

• pracodawca wypłaca jedną, najwyższą nagrodę, jeżeli w dniu udokumentowania przez pracownika okresów uprawniających go do nagrody jubileuszowej nabywa on prawo do dwóch lub więcej takich nagród,

• pracodawca wypłaca niższą nagrodę w pełnej wysokości, a w dniu nabycia prawa do wyższej nagrody różnicę między kwotą nagrody wyższej a niższej - jeżeli w dniu udokumentowania prawa do nagrody jubileuszowej pracownik uzyskał do niej prawo w danej wysokości, a w ciągu 12 miesięcy nabędzie prawo do wyższej nagrody.

Ponieważ żadna z tych dwóch okoliczności nie wystąpiła, dlatego kolejną nagrodę jubileuszową pracownik powinien otrzymać niezwłocznie po uzyskaniu przez pracownika tego uprawnienia.

W razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę pracownikowi samorządowemu, któremu do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, nagrodę tę wypłacasię w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Odprawa emerytalna i rentowa

Pracownikowi samorządowemu w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości:

• dwumiesięcznego wynagrodzenia po 10 latach pracy,
• trzymiesięcznego wynagrodzenia po 15 latach pracy,
• sześciomiesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy.

Do okresów pracy, od których zależy wysokość odprawy emerytalnej, wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Z orzecznictwa

Sformułowanie "przejście na emeryturę" oznacza zamianę statusu pracownika lub pracownika - emeryta na status wyłącznie emeryta, w związku z czym odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z tak rozumianym przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał, chyba że już wcześniej skorzystał z uprawnienia do tej odprawy.
Wyrok SN z 11 października 2007 r., sygn. akt III PK 40/07

Związek między ustaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć charakter:

• czasowy - rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy,
• przyczynowy - rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia),
• czasowo-przyczynowy - przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie to następuje w chwili przyznania świadczenia,
• funkcjonalny - rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia, dlatego odprawa przysługuje pracownikowi, z którym stosunek pracy został rozwiązany w okresie niezdolności do pracy, jeżeli nabył prawo do renty z tego tytułu bezpośrednio po wyczerpaniu okresu zasiłkowego albo jeżeli zgłosił wniosek o to świadczenie przed ustaniem zatrudnienia (wyrok SN z 30 marca 1994 r., sygn. akt I PRN 10/94).

Odprawa emerytalna lub rentowa przysługuje pracownikowi także wówczas, gdy przejście na emeryturę albo rentę następuje w zbiegu z innymi przyczynami rozwiązania stosunku pracy, np.
długotrwałą niezdolnością do pracy czy zwolnieniem z przyczyn niedotyczących pracownika albo z ustaniem stosunku pracy w związku z upływem czasu, na jaki zawarta była umowa o pracę.

Ewa Łukasik

ekspert z zakresu prawa pracy i bhp, autorka wielu publikacji z tej tematyki

Podstawy prawne

• art. 36-40 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 902; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60)

• art. 2-4 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 2217)

• § 7-9 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1786)