Wypadek w drodze do pracy lub z pracy – orzecznictwo

Wypadek w drodze do lub z pracy w orzecznictwie sądów

Pracownik udający się do pracy lub z niej powracający do domu, w sytuacji, gdy w trakcie pokonywania takiej drogi ulegnie wypadkowi, podlega szczególnej ochronie. Warunkiem otrzymania przez pracownika szczególnych uprawnień z tego tytułu jest spełnienie przez zaistniałe zdarzenie przesłanek zawartych w definicji wypadku w drodze do lub z pracy. Z uwagi na to, że określenie, kiedy zdarzył się wypadek w drodze do lub z pracy często stanowi przedmiot sporu, istnieje bogate orzecznictwo, które rozstrzyga kazuistycznie, kiedy mamy do czynienia z wypadkiem w drodze do lub z pracy.

Polecamy produkt: Kodeks pracy 2016 z komentarzem (książka)

Definicja wypadku w drodze do lub z pracy

Definicję wypadku w drodze do lub z pracy odnaleźć można w art. 57b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 748 z późn. zm.), dalej określana jako „ustawa o emeryturach i rentach z FUS”, zgodnie z którym: „Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza”.

W pewnych sytuacjach, zdarzenie może zostać zakwalifikowane jako wypadek w drodze do lub z pracy mimo, że pracownik nie pokonuje drogi z domu do pracy i odwrotnie, ale wyrusza bądź powraca do innego miejsca. Stosownie do brzmienia art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

1. innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;
2. zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;
3. zwykłego spożywania posiłków;
4. odbywania nauki lub studiów.

Powszechnie przyjmuje się, że droga pracownika do pracy rozpoczyna się po przekroczeniu progu jego mieszkania. W sytuacji, gdy pracownik mieszka w bloku to jego droga z pracy zakończy się dopiero, gdy wejdzie do swojego mieszkania (tak Ryszard Sadlik, Świadczenia w razie wypadku w drodze do lub z pracy, MoPr 2012, Nr 9). W świetle powyższego, wypadek, któremu pracownik ulegnie na klatce schodowej w bloku, zakwalifikowany zostanie jako wypadek w drodze z domu do pracy lub z pracy do domu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 1997 r., sygn. akt II UKN 57/96, Legalis numer 30590). Podobnie wypadek, który wydarzy się jeszcze w domu pracownika, w momencie jego przygotowywania się do wyjścia do pracy nie zostanie uznany za wypadek w drodze do pracy. Potwierdza to stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku 25 stycznia 1980 r., a mianowicie: „Przepisy, te obejmują ochronę następstwa zdarzenia zaistniałego podczas drogi do pracy, nie dotyczą natomiast wypadków, które nastąpiły w czasie czynności przygotowawczych pracownika w celu wyjścia do pracy podejmowanych w jego mieszkaniu. Pracownik rozpoczyna drogę do pracy po wyjściu z mieszkania, choćby znajdował się jeszcze wewnątrz budynku (np. na schodach). W sytuacji, gdy dom obejmuje jeden lokal mieszkalny, wyjściem z mieszkania, oznaczającym rozpoczęcie drogi do pracy będzie przekroczenie progu tego domu. Zatem pracownik rozpoczyna drogę do pracy po przekroczeniu progu swego mieszkania, co w przypadku zamieszkiwania w budynku jednomieszkaniowym oznacza przekroczenie progu domu.” (sygn. akt III URN 59/79, Legalis numer 21879).

Z kolei droga do pracy zakończy się w momencie przybycia pracownika do miejsca świadczenia pracy przez pracownika. Podkreślić należy, że miejsce świadczenia pracy nie zawsze musi się pokrywać z siedzibą zakładu pracy, bowiem pracownik może świadczyć pracę również poza siedzibą zakładu pracy, np. w przypadku wykonywania przez niego prac leśnych czy budowlanych (tak Marcin Jachimowicz, Wypadki w drodze do lub z pracy, MoPr 2008, Nr 12).

Dodatkowo, wypadek w drodze do lub z pracy zaistnieje wyłącznie wówczas, gdy zostanie spowodowany przez przyczynę zewnętrzną, czyli „każdy czynnik pochodzących spoza organizmu poszkodowanego”. Nadmienić jednak należy, że przyczyna zewnętrzna wypadku nie musi być jedyną (wyłączną) przyczyną wypadku (tak Ryszard Sadlik, Świadczenia w razie wypadku w drodze do lub z pracy, MoPr 2012, Nr 9).

Jakie zdarzenia orzecznictwo uznaje za wypadki w drodze do lub z pracy?

Wiele wątpliwości interpretacyjnych budzą przesłanki kwalifikujące zdarzenie jako wypadek w drodze do lub z pracy, a mianowicie: przesłanka najkrótszej drogi i drogi nieprzerwanej. Na ich kanwie wykształciło się bogate orzecznictwo.

W świetle orzecznictwa przerwanie drogi do lub z pracy w związku z koniecznością usuwania usterki w samochodzie nie pozbawia osoby, która uległa wypadkowi podczas jej pokonywania świadczeń z tytułu wypadku w drodze do lub z pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 stycznia 1998 r., sygn. akt II UKN 462/97, OSNP Nr 1/1999, poz. 23).

Zobacz również: Zaświadczenie o niekaralności pracownika – kiedy zgodne z prawem?

Za wypadek w drodze do lub z pracy uznaje się również zdarzenie, które nastąpiło w sytuacji, gdy pokonywana droga została przerwana w celu spłaty kredytu, co potwierdza wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 stycznia 1996 r., o następującej treści: „Spłata kredytu bankowego w czasie drogi pracownika do domu stanowi przerwę życiowo uzasadnioną, nie pozbawiającą go odszkodowania z tytułu skutków wypadku powstałego przy wykonywaniu tej czynności.” (sygn. akt III AUr 11/96, Legalis numer 33924). Nie uzasadnia również pozbawienia pracownika świadczeń z tytułu wypadku w drodze do lub z pracy, gdy przerwanie drogi spowodowane jest zakupem przez pracownika artykułów spożywczych, podczas pokonywania najkrótszej drogi z pracy do domu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 kwietnia 2001 r., sygn. akt II UKN 347/00, Legalis numer 55490).

Istotne jest, że za wypadek w drodze do lub z pracy uznaje się również takie zdarzenia, które nie wydarzyły się na trasie „praca – dom”. W świetle orzecznictwa, wypadek w czasie udania się przez pracownika w godzinach pracy do lekarza, spełnia przesłanki wypadku w drodze do lub z pracy (tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 19 kwietnia 2000 r., sygn. akt III AUa 1823/99, Legalis numer 51067).

Podobnie Sąd Najwyższy uznał, że zdarzenie zaistniałe w drodze powtórnie odbywanej przez pracownika z domu do pracy w ramach zwolnienia przez pracodawcę pracownika w godzinach pracy w celu załatwienia przez tego ostatniego sprawy osobistej, wypełnia definicję wypadku w drodze do pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 1980 r., sygn. akt III URN 59/79).

W orzecznictwie dominuje również pogląd, że pobicie pracownika wracającego z pracy do domu spełnia wymogi wypadku w drodze do lub z pracy, o czym świadczy stanowisko zaprezentowane przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 listopada 1980 r., a mianowicie: „Pobicie pracownicy odbywającej drogę z pracy do domu jest wypadkiem w drodze z pracy, bez względu na przyczynę pobicia.” (sygn. akt III UZP 9/80, Legalis numer 22322).

Co ciekawe, spożycie przez pracownika alkoholu w trakcie powrotu z pracy do domu, nie pozbawia pracownika świadczeń z tytułu wystąpienia wypadku w drodze z pracy do domu, gdy podczas powrotu do domu w stanie nietrzeźwości ulegnie on wypadkowi. Powyższe wynika z treści wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2006 r., a mianowicie: „Nie ma podstaw do odmowy zastosowania art. 57b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. Nr 39 z 2004 r., poz. 353 ze zm.) w przypadku udowodnionego związku między zajściem wypadku a spożyciem przez poszkodowanego alkoholu lub innych środków odurzających.” (sygn. akt III AUa 1553/05, Legalis numer 85705).

Kiedy orzecznictwo odmawia zakwalifikowania zdarzenia jako wypadku w drodze do lub z pracy?

W pewnych przypadkach przerwanie drogi do pracy lub drogi powrotnej, jak również udanie się przez pracownika w innym kierunku aniżeli dom czy praca, skutkuje niemożnością zakwalifikowania wypadku, który wydarza się podczas pokonywania takiej drogi, jako wypadku w drodze do lub z pracy.

W szczególności wypadek, który zaistnieje w wyniku przerwania drogi powrotnej z pracy do domu w celu udziału przez pracownika w spotkaniu towarzyskim nie może zostać uznany za wypadek w drodze do lub z pracy, co potwierdza pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 grudnia 1997 r. o następującej treści: „Przerwa w odbywaniu przez pracownika drogi z pracy do domu związana z udziałem w spotkaniu towarzyskim, wyłącza możliwość uznania zdarzenia za wypadek w drodze z pracy” (sygn. akt II UKN 383/97, Legalis numer 31991).

Ponadto, jeżeli w trakcie powrotu z pracy do domu lub w momencie udawania się przez pracownika z domu do pracy załatwia on wyłącznie sprawy osobiste, wypadek, który wydarzy się w takim czasie nie zostanie zakwalifikowany jako wypadek w drodze do lub z pracy, co potwierdza stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 19 kwietnia 1982 r., a mianowicie: „Jeżeli między ustaniem obowiązku pracownika pozostawania w dyspozycji przełożonych, a opuszczeniem przez niego miejsca świadczenia pracy nastąpi przerwa spowodowana załatwieniem przez pracownika spraw wyłącznie osobistych, to zależnie od okoliczności konkretnej sprawy rozmiar tej przerwy wraz z jej przyczyną mogą spowodować, że rozpoczęta następnie przez pracownika droga do domu będzie miała charakter samodzielny w tym znaczeniu, że nie będzie istniał związek przyczynowy między nią, a miejscem świadczenia pracy.” (sygn. akt II URN 20/82, Legalis numer 23097).

Podobnie, zdarzenie, które wydarzy się po opuszczeniu przez pracownika zakładu pracy (lub miejsca świadczenia pracy), gdy pracownik udaje się w innym kierunku aniżeli dom (a miejsca te nie pokrywają się z wymienionymi art. 57b ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), nie spełnia cech wypadku w drodze z pracy do domu, co wprost wynika z poglądu zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 stycznia 1998 r., o następującej treści: „Wypadek pracownika, który po zakończeniu pracy odbywa drogę w kierunku przeciwnym do jego miejsca zamieszkania z przyczyn nie wymienionych w § 14 i 15 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U. Nr 36, poz. 199) nie jest wypadkiem w drodze z pracy do domu.” (sygn. akt II UKN 434/97, Legalis numer 32083).

W świetle powyższego, za wypadek w drodze z pracy do domu nie zostanie uznane również zdarzenie, które wydarzy się podczas wykonywania przez pracownika prac przy budowie domu, które wykonuje w innej miejscowości aniżeli jego miejsce zamieszkania, z uwagi na to, że wykonywanie takich prac nie może być traktowane jako życiowo uzasadniona przerwa w odbywaniu drogi z pracy do domu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 sierpnia 1997 r., sygn. akt II UKN 205/97, Legalis numer 31487).

Dodatkowo, w świetle orzecznictwa nie stanowi wypadku w drodze z pracy do domu wypadek, któremu pracownik ulegnie podczas spaceru, który rozpocznie już po dotarciu do domu, co potwierdza wprost pogląd Sądu Apelacyjnego w Lublinie zawarty w wyroku z dnia 9 czerwca 1998 r. o następującej treści: „Ubezpieczenie społeczne obejmuje wypadki, jakie mogą się zdarzyć w czasie pokonywania drogi z pracy do domu, ale pojęcie drogi z pracy nie rozciąga się na zdarzenia, jakie mogły mieć miejsce w czasie spaceru po zakończeniu drogi z pracy do domu.” (sygn. akt III AUa 119/98, Legalis numer 34426).

Podsumowanie

Reasumując, uznać należy, że zakwalifikowanie określonego zdarzenia jako wypadku w drodze do lub z pracy nastręcza niekiedy problemów i rodzi wiele wątpliwości, w szczególności z uwagi na nieostre zwroty użyte do zdefiniowania ww. pojęcia. Z pomocą dla pracodawcy oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przychodzą sądy, które w swoim bogatym orzecznictwie rozstrzygają, jakie konkretne zdarzenia stanowią wypadek w drodze do lub z pracy.

Wypadek w drodze do lub z pracy w orzecznictwie sądów

Polecamy serwis: Kadry i płace