Odszkodowanie i odprawa dla zwalnianego pracownika – podatki, składki

Ozusowanie i opodatkowanie odszkodowań i odpraw wypłacanych w związku z rozwiązaniem umowy o pracę

Gdy pracownikowi uda mu się wywalczyć odszkodowanie w sądzie za niezgodne z prawem rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę rodzi się pytanie – czy od otrzymanej kwoty należy potrącić podatek od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie społeczne? Jak należy postąpić ze składkami i podatkiem w sytuacji wypłacania pracownikowi odprawy z tytułu zwolnień grupowych? Odpowiedzi na powyższe pytania odnajdą Państwo w niniejszym artykule.

Polecamy produkt: Kodeks pracy 2016 z komentarzem (książka)

Opodatkowanie odszkodowań z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę (wypowiedzenia i dyscyplinarki)

Tytułem wstępu wskazać należy, że pracownikowi, któremu pracodawca wypowiedział umowę o pracę z naruszeniem przepisów prawa pracy, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy – w przypadku umowy o pracę na czas nieokreślony oraz w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać, jednak nie więcej niż za 3 miesiące – w przypadku rozwiązania umowy o pracę na czas określony. Powyższe wynika wprost z art. 47(1) oraz art. 50 § 4 Kodeksu pracy.

W przypadku dyscyplinarnego zwolnienia pracownika z naruszeniem przepisów, pracownikowi zatrudnionemu na czas nieokreślony przysługuje prawo do żądania odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku umów o pracę zawartych na czas określony, odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia (art. 58 Kodeksu pracy).

Mając powyższe na uwadze, wskazać należy, że art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 361 z późn. zm.), dalej określanej jako „Ustawa o PIT”, wprost stanowi, że odszkodowania, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów ustawy korzystają ze zwolnienia z podatku PIT.

Art. 21 Ustawa o PIT

1. Wolne od podatku dochodowego są:
3) otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.95)),

Powyższe, znajduje potwierdzenie w stanowisku zaprezentowanym w Interpretacji Indywidualnej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2015 roku, zgodnie z którym: „odszkodowanie przysługujące Wnioskodawczyni w związku z niezgodnym z prawem rozwiązaniem umowy o pracę jest więc odszkodowaniem otrzymanym na podstawie wyroku sądowego, którego zasady ustalania i wysokość wynikają wprost z przepisów odrębnej ustawy, tj. Kodeksu pracy i równocześnie odszkodowanie to nie zostało wymienione w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. a)-g) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. A zatem odszkodowanie to podlega zwolnieniu od podatku dochodowego na mocy art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.” (IPPB4/4511-179/15-2/JK).

Tym samym, jeżeli w związku z rozwiązaniem umowy o pracę, pracownik otrzymał odszkodowanie w sądzie – uzyskana kwota nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Opodatkowanie odszkodowań ustalonych na podstawie ugód

Zdarza się, że wskutek wzajemnych negocjacji, pracownik otrzymuje od pracodawcy wyższą kwotę tytułem odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę niż kwoty określone w kodeksie pracy – zarówno w toku procesu sądowego lub poza nim. W przypadku, gdy pracownik zawrze z pracodawcą ugodę pozasądową, nie opierając się przy tym na regulacji przewidzianej w Kodeksie pracy – wówczas, taka otrzymana przez niego rekompensata nie korzysta ze zwolnienia z PIT.

Inaczej rzecz się ma z ugodami sądowymi – odszkodowania uzyskane w wyniku zawarcia ugody przez sądem co do zasady korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego.

Powyższe wynika wprost z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g Ustawy o PIT:

Art. 21 Ustawy o PIT
1. Wolne od podatku dochodowego są:
3) otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.95)), z wyjątkiem:
g) odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe;

W tym miejscu warto również wskazać na stanowisko zaprezentowane przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 28 marca 2007 r., zgodnie z którym: „Za odszkodowania, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 PDOFizU otrzymane na podstawie ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw należy uznać takie odszkodowania, których źródłem jest przepis prawa, niezależnie od tego, czy bezpośrednim tytułem wypłaty odszkodowania jest wyrok, ugoda sądowa, decyzja, czy też umowa.” (sygn. akt II FSK 467/06, Legalis numer 82783).

---

Opodatkowanie odpraw – ustawa o zwolnieniach grupowych

Przechodząc do rozważań na temat opodatkowania odpraw, wskazać należy, że najczęściej przyznawane są one pracownikom na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 192 z późn. zm.).

Jak trafnie wskazuje się w doktrynie, „Odprawa ze zwolnień grupowych nie korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych. Przesądza o tym expressis verbis art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b PodOsFizU. Zgodnie z treścią tego przepisu wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.” (tak A. Malinowski, Art. 8 ZwolGrupU Malinowski 2015, wyd. 1, Legalis).

Podobne stanowisko prezentowane jest również w orzecznictwie, o czym świadczy pogląd wyrażony przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu, a mianowicie: „Odprawa pieniężna, przyznana na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. z 2003 r. Nr 90, poz. 844 ze zm.), nie została objęta żadnym ze zwolnień wskazanych w art. 21 ust. 1 pkt 3 i w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) i stanowi przychód podlegający opodatkowaniu na podstawie art. 12 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy.” (sygn. akt I SA/Wr 1453/09, Legalis numer 227275).

W świetle powyższego, pracownicy, którzy otrzymali odprawę, zarówno w związku ze zwolnieniami grupowymi, jak również indywidualnymi (których podstawą są przyczyny niedotyczące pracownika), zobowiązani będą do uiszczenia podatku dochodowego od wysokości otrzymanej odprawy.

Ozusowanie odszkodowań z tytułu rozwiązania umowy o pracę

O ile kwestia opodatkowania odszkodowań i odpraw jest dość skomplikowania, o tyle zagadnienie ich oskładkowania nie nastręcza żadnych wątpliwości. Zarówno bowiem odszkodowania wypłacane pracownikom z tytułu wypowiedzenia lub rozwiązania z nimi umowy o pracę z naruszeniem prawa, jak również odprawy z tytułu zwolnienia z przyczyn ich niedotyczących, nie stanowią podstawy do odprowadzania od nich składek na ubezpieczenie społeczne.

Powyższe wynika wprost z § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 2236 z późn. zm.), dalej określanego jako „rozporządzenie składkowe”, zgodnie z którym:

§ 2 rozporządzenia składowego
1. Podstawy wymiaru składek nie stanowią następujące przychody:
3) odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

W tym miejscu warto również wskazać na stanowisko prezentowane przez M. Pigulskiego, a mianowicie: „Podstawy składek ZUS-owskich nie stanowią zarówno „ustawowe”, jak i dobrowolne odprawy należne zwalnianej osobie. W przypadku tych drugich, niezbędną przesłanką dla wyłączenia z oskładkowania jest związek pomiędzy wypłatą określonego świadczenia a rozwiązaniem stosunku pracy. Tak wynika z wyjaśnień udzielonych przez ZUS w pismach z 22 kwietnia 2002 r., znak: Fuu 400-39/02 oraz z 3 września 2002 r., znak: Fuu 400-584/02.” (tak M. Pigulski, Obliczanie odprawy z tytułu zwolnień grupowych, 2012-01-13, Legalis).

Uwaga! Jeżeli w ramach porozumienia rozwiązującego umowę o pracę, pracownik uzyskuje prawo do innych świadczeń, na przykład z tytułu wynagrodzenia za nadgodziny lub premii – takie świadczenie nie będzie stanowiło odszkodowania wynikającego z rozwiązania stosunku pracy i nie skorzysta ze zwolnienia ze składek ZUS.

Podsumowanie

Choć podstawowym celem odszkodowań i odpraw jest swoista rekompensata pracownikowi utraconej pracy (jak również zarobku), ustawodawca wyszedł z założenia, że nie zawsze otrzymane przez niego należności powinny korzystać ze zwolnienia z opodatkowania. Na szczęście, chociaż w przypadku oskładkowania sytuacja nie jest skomplikowania – i zarówno odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę za wypowiedzeniem i bez wypowiedzeniem, jak również wypłacone mu odprawy – nie stanowią podstawy do odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne.

Ozusowanie i opodatkowanie odszkodowań i odpraw wypłacanych w związku z rozwiązaniem umowy o pracę

Polecamy serwis: Kadry i płace